s 56 57

56 ROZDZIAŁ 3

W Konstytucji RP podzielono wolności oraz prawa człowieka i obvvv tela na trzy części:

•    wolności i prawa osobiste,

•    wolności i prawa polityczne,

•    wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne.

Wolności i prawa osobiste dotyczą osobistego statusu jednostki w pan stwie i społeczeństwie. Przykładami może być: prawna ochrona życia czlu wieka (art. 38), nieprzedawnienie zbrodni przeciw ludzkości (art. 43), prawu rodziców do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami (art. 48), prawo do ochrony informacji osobowych (art. 51).

Wolności i prawa polityczne odnoszą się do uczestniczenia jednostki w życiu politycznym społeczeństwa, a w szczególności do udziału w sprawowaniu władzy w organach przedstawicielskich. Należy tu między innymi wolność zgromadzeń (art. 57), prawo obywatela do udziału w referendum, prawo wybierania Prezydenta RP, posłów, senatorów i radnych (art. 62).

Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne to najbardziej współczesna kategoria konstytucyjna w państwach demokr atycznych. Dotyczą trzech sfer życia człowieka: ekonomicznej, socjalnej i kulturalnej. Przykładami takich wolności i praw są: prawo własności i inne prawa majątkowe, prawo dziedziczenia (art. 64), prawo do nauki, prawo do bezpłatnej nauki w szkołach publicznych (zgodnie z art. 70 ust. 2 zdanie drugie: „Ustawa może dopuścić świadczenie niektórych usług edukacyjnych przez publiczne szkoły wyższe za odpłatnością”) i obowiązek pobierania nauki do osiemnastego roku życia (art. 70 ust. 1-2), przysługująca rodzicom wolność wyboru dla dzieci szkół innych niż publiczne (art. 70 ust. 3), wolność zakładania i działalności szkół niepublicznych (art. 70 ust. 3), wolności artystyczne, badań naukowych, ogłaszania ich wyników, wolności nauczania oraz korzystania z dóbr kultury (art. 73). Każdy człowiek i obywatel korzysta nie tylko z praw i wolności, ale musi także wypełniać obowiązki. Ich liczba jest znacznie mniejsza niż liczba praw i wolności, a dodatkowo w Konstytucji nie wiąże się możliwości korzystania z nich z wypełnianiem obowiązków. Jednak spełnianie obowiązków wynikających z przepisów prawa jest jednym z gwarantów poszanowania wolności człowieka i obywatela oraz zapewnienia właściwego funkcjonowania organów władzy i administracji publicznej.

W Konstytucji RP wymieniono następujące obowiązki obywatela:

•    wierność Rzeczypospolitej i troskę o dobro wspólne (art. 82),

•    obronę ojczyzny (art. 85).

57

I t »l >S rAWOWE WOLNOŚCI I PRAWA W DZIEDZINIE OŚWIATY

/ regulacjami w ustawie zasadniczej obowiązkiem człowieka

/oganie prawa Rzeczypospolitej (art. 83), wuh- renie ciężarów i świadczeń publicznych (art. 84),

■ uiw o stan środowiska naturalnego (art. 86).

jpilm *m i i prawa w dziedzinie oświaty są integralną częścią praw, wol-I i pr!»iwieka i obywatela. Współczesny ich kształt oraz granice zależą od pHhi‘ |i prawnej, na którą składają się ratyfikowane przez stronę polską linv\ międzynarodowe i źródła prawa wewnętrznego z Konstytucją na Ig. h /yjmując kryterium podmiotowe, można podzielić prawa i wolno-1 i kuedżinie oświaty na następujące kategorie: pi iiwo do nauki,

m eanizacja opieki przedszkolnej, pi iiwo do nauki osób niepełnosprawnych,

¹ pi nwo do nauki mniejszości narodowych/etnicznych.

Prawo do nauki i obowiązek szkolny

Pumo do nauki najczęściej definiuje się jako z jednej strony obowiązek r wnienia przez państwo dostępu do instytucji edukacyjnych, z drugiej obowiązek zadbania o dostęp do wiedzy z różnych, ale obiektywnych fimilrl informacji, z poszanowaniem różnych światopoglądów¹⁴⁶.

(tbowiązki państwa w zakresie prawa do nauki można rozpatrywać \ Kilku aspektach. Po pierwsze, państwo powinno zapewnić dostęp do in-i meji oświatowych, czyli między innymi stworzyć zorganizowany system plai owek oświatowych, wykształcić nauczycieli, opracować programy szkolić Po drugie, obowiązujące przepisy prawa powinny stwarzać możliwość - 4 hulania również szkół prywatnych. Po trzecie, odpowiednie państwowe instytucje oświatowe mogą ustalić wymagania dotyczące poziomu wiedzy

•    n.iz. umiejętności określające dostęp do poszczególnych etapów wiedzy. Po czwarte, państwo powinno zapewnić poszanowanie przekonań religijnych i światopoglądu rodziców. Zasada ta znalazła swoje potwierdzenie

•    następującym orzeczeniu Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, wydanym w sprawie Kieldsen, Busk, Madsen i Pedersen przeciw Danii (! ń76 r.): „Państwo przy wypełnianiu swojej funkcji w sferze edukacji musi

wracać uwagę na to, aby wiedza zawarta w programach była przekazywa-

¹⁴⁶ Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Prawo do nauki - raport z monitoringu, Warszawa 2002, s. 15.