5p

słów odnoszących się bezpośrednio do przedmiotu danego aktu i obok słów onomatopeicznych (stwarzających „nastrój”) — słowa, które spełniały jedynie funkcję konstrukcyjną: wiązały wewnętrznie obrzęd (niezależnie od jego konkretnej „zawartości”), odnosząc go do całego tradycyjnego systemu działań magicznych. Ale są również sytuacje kulturalne zbliżające się do krańcowości w owym nadmiarze organizacji. Biu^kra-t^zm na przykład polega na stłumieniu fuńkcji-(np: Usługowych) łączących daną instytucję z życiem społecznym — przez funkcje związane z jej wewnętrznym działaniem. Instytucja biurokratyczna jest jak gdyby nastawiona ~"śama na siebie^ na swój własny porządek, dążący do wyzwolenia od zobowiązań zewnętrznych. Jej wysoki stopień zorganizowania wyraziście przeciwstawia się nieuporządkowanej i chaotycznej masie socjalnych potrzeb. Przykład biurokratycznej instytucji doprowadził nas w bezpośrednie sąsiedztwo języka poezji, Zastanawiająca analogia, jaka występuje między tymi zjawiskami, zapewne nie ucieszy nadmiernie poetów, ale też nie uwzniośli — miejmy nadzieję — ponad miarę procederu biurokratycznego.

Odkrycie, że w przekazie werbalnym istnieje nadwyżka uporządkowania, niesprowadzalna do zewnętrznych uwarunkowań, nie dająca się w pełni wytłumaczyć w kategoriach ani nadawcy, ani odbiorcy, ani de-sygnatów wypowiedzi, odkrycie to, tak doniosłe dla współczesnej lingwistyki, polegało na wprowadzeniu w pole obserwacji niedosti’zeganej dotąd funkcji językowej, f u nkc jL^o e t^ ę_kj e j właśnie. Zdaje się ona stanowić dialektyczną negację wszystkich pozostałych. W przeciwieństwie do nich jest skierowana do we wną.trz "przfdcazM^słownago.. ..I e£Ii    ¹¹ ją

wypowiedź wobec kontekstu pozawerbalnego,_ to ta przećiwdziała^m" swoim nastawieniem dośrodkowym —

na sam układ znaków i znaczeń. Tamte odnoszą wypowiedź do'~_>7Śwlat'a^TTTa odwrotnie: z wypowiedzi usiłuje uczynić ,.świat” wewnętrznie motywowany.

Im wyższa pozycja funkcji poetyckiej w całym układzie hierarchicznym, a więc im silniejsze „egoistyczne” nastawienie wypowiedzi na siebie samą — tym większy stopień jej wyrazistości i zorganizowania. Jej wyrazistości i zorganizowania nie jako językowego równoważnika zewnętrznej sytuacji, lecz jako znaku immanentnych przyporządkowań, konfliktów, powinowactw i uzależnień w stosunkach międzysłownych. I^ujikojk-.ptwlyoke r.dajc—się--pri—rHrir-- dn -.woistogo U r z e czowienia _ przck.agix_-.dn-.nfp\nriir-/cnia jego roli jako tragarza przeżyć, przedmiotów czy nakazów -i-do utv^y^ljjTJklghia--jóg£. rÓli-jako.nowel..,rzeczy”, której

Istnienie sta no wiłoby _ęel sam dla siebie._Oczywiście

możńa o tym mówić jedynie w kategoriach dążeń, nie zaś realnych sytuacji. Funkcja- poetycka występuje w ramach zespołu funkcji i jej roszczenia są regulowane przez roszczenia innych uczestniczek tego zespołu. Ale jest miejsce w hierarchii — wyższe lub niższe. I ono decyduje o charakterze wypowiedzi.

•Lingwistyka zorientowana cybernetycznie pojmuje akt komunikacji językowjjjTja^Jl^yyicgó. rodzaju grę prowadzoną przeciw .siłom -x~ zewnątrz”®.Przeciw chaosowi, dezorganizacji i zakłóceniom. Przeciw inercyjnemu środowisku, zagłuszającemu i zniekształcającemu przesyłane informacje. Każde wywalczone porozumienie jest „enklawą organizacji” (sformułowanie Wicnera), miejscowym „usztywnieniem” bezładu, powstaniem ośrodka krystalizacji w otoczeniu, które poddane jest działaniu tendencji wyrównującej i dąży do

* Por. N. Wiener, Cybernetyka i społeczeństwo, tłum. O. Wojtasiewicz, Warszawa 1980, s. 100 i nast.

7» 99