644 645

jamy płaszczowej, które są narządami odbierającymi bodźce chemiczne, kontrolującymi jakość wody omywającej skrzela (por. małże).

Jama dała w głównej części jest blastocelem. Celoma jest ograniczona do worka okołosercowego i jam gonad oraz metanefrydiów.

Układ pokarmowy. Otwór gębowy prowadzi do gardzieli, do której uchodzą od strony grzbietowej gruczoły ślinowe i z tyłu gruczoły cukrowe (ryc. 238B), produkujące diastazę i glikogenazę. Gardziel zaopatrzona jest w długą, wysuwaną przez otwór gębowy tarkę, zgarniającą pokarm z podłoża. Jej długość, przy wysunięciu, u wielu gatunków wynosi ok. 1/3 długości ciała. Ma liczne zęby, ułożone w rzędach, po 17 w rzędzie. Przełyk jest krótki. Żołądek ma kształt kulisty lub wrzecionowaty, do jego tylnej części uchodzi parzysty duży gruczoł trzustkowo-wątrobowy (ryc. 238B). Jelito tylne jest długie i tworzy liczne pętle.

Wielopłytkowce odżywiają się głównie glonami porastającymi skały, a wraz z glonami zgarniają tarką drobne zwierzęta.

Oddychanie. Występują skrzela, które mają dwustronnie ułożone wyrostki. Powierzchnia skrzeli, jak i ściany jamy skrzelowej są wysłane nabłonkiem orzęsionym, ruch rzęsek powoduje odświeżanie wody.

Układ krwionośny. Serce występuje po stronie grzbietowej, pod 7 i 8 płytką szkieletu zewnętrznego, jest otoczone obszernym workiem osierdziowym. Składa się z dwóch przedsionków położonych bocznie i z komory. Krew doprowadzają do przedsionków dwie żyły, a wyprowadza z komory pojedyncza aorta, ciągnąca się nad gonadami ku przodowi, otwierająca się w zatoce głowowej. Na boki od aorty odchodzą pary tętnic otwierające się do zatok występujących w pobliżu gonad i mięśni.

Układ wydalniczy składa się z pary metanefrydiów. Ich lejki otwierają się w worku okołosercowym i przechodzą w długie, skierowane najpierw ku przodowi, a następnie ku tyłowi ciała, pouwypuklane i poskręcane przewody wydalnicze (ryc. 238A). Przewody otwierają się nefrydioporami blisko tyłu ciała do jamy płaszczowej.

Układ rozrodczy. Wielopłytkowce są przeważnie rozdzielnopłciowe, jeden gatunek jest hermafrodytyczny. Gonady są nieparzyste, u nielicznych form są parzyste, położone po stronie grzbietowej, pośrodkowo, pod przednią częścią worka okołosercowego (ryc. 238B, C). Przewody wyprowadzające gamety są parzyste, prosto zbudowane i uchodzą po bokach worka trzewiowego do jamy płaszczowej przed nefrydioporami (ryc. 238A).

ROZMNAŻANIE I ROZWÓJ

Zapłodnienie jest zewnętrzne. Samice są jajorodne, bardzo rzadko jajożywo-rodne. Niektóre samice opiekują się jajami, które do zakończenia rozwoju zarodkowego przechowują w jamie płaszczowej. Bruzdkowanie jest całkowite, spiralne, powstaje celoblastula, a gast rulacja zachodzi przez inwaginację. Z jaja wylęga się wolno pływająca larwa typu trochofory (ryc. 237C). Larwa z pelagi-cznego przechodzi do przydennego trybu życia i stopniowo przekształca się

w postać dojrzałą. Wielopłytkowce do dojrzałości płciowej dochodzą w ciągu 1—2 lat. Postacie dojrzałe żyją 3 — 12 lat.

SYSTEMATYKA

Wielopłytkowce współczesne dzieli się na 3 rzędy, głównie w zależności od wykształcenia szkieletu zewnętrznego i płaszcza.

Rząd: Lepidopleurlda

Płytki szkieletu zewnętrznego o słabo wykształconych artikulamentach, okrężny fałd płaszcza wąski, z nielicznymi prostymi łuskami lub igłami. Skrzela nieliczne, występują w tylnej części jamy płaszczowej. Żyją w spokojnych strefach wód, od litoralu do głębokości 4200 m. Ok. 60 gatunków. Lepidopleurus intermedius ma 4,5 mm długości.

Rząd: Ichnochitonida

Płytki szkieletu zewnętrznego o dobrze wykształconych artikulamentach. Okrężny fałd płaszcza szeroki, z bardzo licznymi wapiennymi łuskami, kolcami, czy szczeciami, o różnych kształtach. Skrzela liczne. Rząd obejmuje większość wieloplytkowców. Żyją w strefach o silnym falowaniu i podlegających odpływom.

Chiton guzkowany — Chiton tuberculatus jest kosmopolityczny, żyje do 12 lat.

Rząd: Acanthochitonida

Brzegi płytek szkieletu zewnętrznego karbowane. Płytka ósma z 4 polami. Brzeg płaszcza szeroki, z licznymi kolcami. U części gatunków zawija się na płytki i okrywa je częściowo lub całkowicie. Kształty ciała od owalnego do robakowato wydłużonego.

Cryptochiton stelleri, występujący w Pacyfiku, osiąga do 43 cm długości.

Gromada: tarczkonogi — Caudofoveata

Synonimy: ogonoskrzelce; Chaetodermatomorpha

Diagnoza: mięczaki o ciele obłym, robakowato wydłużonym, objętym płaszczem zrośniętym brzegami, pokrytym oskórkiem z licznymi igłami wapiennymi; głowa i noga szczątkowe.

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Tarczkonogi są mięczakami morskimi, żyją w wodach pełnosłonych, na głębokościach od 15 do 3 600 m. Większość gatunków żyje zagrzebana w mule, w pozycji prawie pionowej, z przednią częścią ciała skierowaną ku dołowi,