718 719

Ryc. 262. Podkówczaki. A — przekrój przez zooida Cristatel/a sp., B — statoblast, C — statoblast Phanatella sp.; c — pączkujący zooid, d — otwór odbytowy, e — cktoeysta, f — funikulus, J — mezocel, ni — metanefrydium, o — otwór gębowy, p — procel, s — statoblast, t — metaccl, w — zwieracz, z — zwój mózgowy, i — żołądek

perytonealnym, a jeżeli w skład ściany ciała nie wchodzą mięśnie — pomiędzy naskórkiem a nabłonkiem perytonealnym.

Narządy zmysłów wyodrębnione nie występują u mszywiołów. Pojedyncze komórki zmysłowe występują licznie na czułkach i dookoła otworu gębowego.

Jama ciała jest celomą, jest przegrodzona poprzecznymi przegrodami z otworami, zbudowanymi z nabłonka ceiomatycznego, w liczbie odpowiedniej do liczby części ciała na: procel występujący w epistomie, mezocel zawarty w lofoforze i jego czułkach oraz obszerny metacel występujący w tułowiu, albo tylko na dwie części, jeżeli nie występuje epistom. Celomę tułowia przecinają mięśnie wciągacze lofoforu. U mszywiołów mających w tułowiu worek ciśnieniowy, celoma jest zróżnicowana na wewnątrzworkową i zewnątrzworkową. Do dna żołądka, u wszystkich mszywiołów, przyczepione jest pasmo (rzadziej kilka pasm) wyodrębnionego od ściany dała nabłonka perytonealnego, który tworzy powrózek (funikulus), biegnący od żołądka do dolnej części ściany tułowia (ryc. 260A, 262A). Jest to struktura bardzo charakterystyczna dla mszywiołów, związana z rozrodem pldowym (p. dalej).

Mięśnie u mszywiołów są gładkie.

W płynie celomy występują nieliczne wolne komórki (celomocyty): fagocyty i amebocyty.

Układ pokarmowy ma kształt litery U (ryc. 260,262A), jest słabo zróżnicowany na funkcjonalne odcinki. W skład jelita przedniego wchodzą: krótka gardziel i przełyk, łączący się z żołądkiem (jelitem środkowym). Żołądek ma większą średnicę niż pozostałe części układu pokarmowego, jest zgięty pętlowato i w części dolnej wyciągnięty w uchyłek. Jelito tylne wstępuje ku górze i otwiera się odbytem. Nabłonek układu pokarmowego jest orzęsiony, a jego powierzchnia zewnętrzna jest okryta denką warstwą mięśni. Trawienie jest zewnątrzkomórkowe.

Mszywioły odżywiają się drobnymi roślinami pływającymi w wodzie i drobnymi zwierzętami. Po wysunięciu lofoforu z zooecjum, wieniec czułków rozchyla się lejkowato, a umieszczone po wewnętrznej stronie czułków rzęski naganiają pokarm do otworu gębowego. W koloniach polimorficznych awiku-larie łapią większe zwierzęta.

Oddychanie zachodzi całą powierzchnią ciała.

Wydalanie. Zbędne produkty metabolizmu są wyłapywane przez celomocy-ty i magazynowane w ich cytoplazmie, także magazynowane są w komórkach żołądka funikulusa i czułków. Przeładowanie ekskretami komórek powoduje wspomnianą, stałą wymianę polipidów w koloniach, poprzez ich obumieranie i powstawanie nowych.

Układ rozrodczy. Mszywioły słodkowodne są hermafrodytyczne, morskie w większości hermafrodytyczne, w mniejszości rozdzielnopłciowe. Gonady powstają jako skupienia komórek rozrodczych w nabłonku celomatycznym tułowia. U gatunków hermafrodytycznych jajniki rozwijają się w przedniej części tułowia, jądra w funikulusie. Dojrzałe gamety z gonad wypadają do płynu celomy. Częste jest samozapłodnienie zachodzące w celomie, albo zapłodnienie jest zewnętrzne. Przy zapłodnieniu zewnętrznym, plemniki wydostają się z celomy otworami występującymi w dwóch czułkach. Jaja, albo larwy, wydostają się poprzez otwór występujący u podstawy lofoforu. U jednego gatunku morskiego występuje krótki stały kanał (celomodukt), służący do wyprowadzania gamet z celomy.

ROZMNAŻANIE I ROZWÓJ

Mszywioły rozmnażają się wegetatywnie i płciowo.

Rozmnażanie wegetatywne zachodzi przez pączkowanie, przez tworzenie statoblastów, albo tworzenie hibemakul.

Kolonia powstaje ze statoblastu, hibemakuli, albo przez pączkowanie pojedynczego osobnika, założyciela kolonii, zwanego ancestrulą, powstałego w wyniku rozmnażania płciowego. U gatunków, u których polipidy nie są połączone stolonami, pączki powstają na ścianie tułowia (ryc. 262) założyciela kolonii w bardzo różny sposób. Może najpierw powstawać uchyłek zooecium, do którego wpukla się następnie ściana tułowia, albo najpierw tworzy się pączek wewnętrzny, który w drugiej kolejności zostaje wypuklony i pokryty zooecium, wreszcie zooecium i pączek przyszłego polipida tworzone są jednocześnie. W pączku zawiązki układu nerwowego i pokarmowego powstają z komórek naskórka (ektodermalnych), a mięśnie i nabłonek celomatyczny z komórek mezodermalnych. U gatunków, mających w koloniach polipidy połączone stolonami, założyciel najpierw produkuje stolon, a następnie na stolonie powstają pączki, z których rozwijają się polipidy, produkujące stolony coraz dalszych rzędów.

Gatunki słodkowodne produkują formy przetrwalnikowe, wspomniane statoblasty (pączki zimowe), które powstają w funikulusie (ryc. 261, 262B, C) przed zimą. Mają początkowo pochodzenie wyłącznie mezodermalne. Powstają

719