alegorie1

Fotografia na okładce Wojtek Korsak

Projekt typograficzny Stanisław Salij

Redakcja wstępu i przypisów Katarzyna Czermińska

Korekta Katarzyna Czermińska

Skład Piotr Górski

Druk Zakład Poligraficzny Normex, ul. Wyspiańskiego 1, Gdańsk

© Copyright for this edition by słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2003

Ksigżka wydana z pomocg finansową Ministerstwa Edukacji Narodowej.

wydawnictwo słowo/obraz terytoria 80-244 Gdańsk, ul. Grunwaldzka 74/3 tel.: [phone] dział handlowy tel.: [phone] redakcja fax: [phone] e-mail: [e-mail] www.terytoria.com.|

ISBN 83-89405-60-T

iBi Biblioteka Główna

Uniwersytetu Gdańskiego

0173229

Janina Abramowska Rehabilitacja alegorii

Stosunkowo łatwo wskazać retoryczne korzenie zjawiska alegorii znajdujące wyraz w jego zgodnych i dość precyzyjnych opisach w antycznych podręcznikach sztuki oratorskiej. „Alegoria [...] albo co innego słowami, a co innego sensem wskazuje, albo nawet coś wręcz przeciwnego” - pisze Kwin-tylian (Institutio oratoria VIII 6, 44). Jej istotą jest więc gra między dwoma planami znaczeniowymi. Plan literalny spełnia rolę wehikułu odsyłającego do sensów ukrytych, zasadniczo istotniejszych. Większość teoretyków zalicza alegorię do tropów czyli figur semantycznych. Kwintylian określają jako „metaforę ciągłą”, ponieważ rozciąga się na obszar szerszy niż słowo i bywa realizowana w całym zdaniu lub wypowiedzi wielozdaniowej. Alegoria wymieniana jest też jako jedna z „figur myśli”, pokrewna ironii przez wspólny czynnik „złej wiary”. Jeśli jednak ironia polega na sugerowaniu różnego niż dosłownie wyrażony, wartościującego stosunku do przedmiotu, a więc odnosi się zarazem do przedmiotu i (nie tylko w postaci autoironii) do podmiotu mówiącego, u podstaw alegorii tkwi wiedza o wielorakich związkach między samymi przedmiotami (elementami rzeczywistości). Związki te, podobieństwa lub pokrewieństwa, mają charakter materialny albo logiczny (gra między ogólnym a szczegółowym), ale mogą również wskazywać na ukryte prawa składające się na porządek świata. Mistyczny, boski lub tylko nie do końca rozpoznany.