autonomia slaska (3)

o

cja i Ukraina Zaknrpaeka. Nie została zrealizowana, zapowiedziana ustawi] /. 2(> IX 1.922 r., autonomia województw: lwowskiego, stanisławowskiego i tarnopolskiego, a na Śląsku niemieckim możliwość wprowadzenia autonomii określona w ustawie parlamentu Rzeszy z 27 XI 1920 r.

Porównanie modelu autonomii województwa śląskiego tak z realnie istniejącymi w Europie w okresie międzywojennym rozwiązaniami autonomicznymi, jak też i z rozwiązaniami nie wprowadzonymi w życie, świadczy o tym, że przyjęta przez Sejm Ustawodawczy 15 VII 1920 r. konstrukcja autonomii śląskiej wykazywała sporo cech oryginalnych. Stwierdzenie to odnieść można nie tylko do genezy autonomii Śląska, ale również do poszczególnych jej elementów konstrukcyjnych. Autonomia województwa śląskiego nie zasadzała się na odmienności narodowej ludności zamieszkującej Śląsk — jak to było regułą choćby w istniejących w ramach Finlandii, Hiszpanii czy Czechosłowacji organizmach autonomicznych. Nie ulega wprawdzie wątpliwości, żc w województwie śląskim zamieszkiwała również ludność niemiecka, ale jej prawa narodowe chroniły w należyty sposób początkowo postanowienia małego Traktatu Wersalskiego z 28 VI 1919 r., a potem przepisy Konwencji Genewskiej w sprawie Górnego Śląska z 15 V 1922 r. Źródeł ustanowienia autonomii Śląska poszukiwać więc należy gdzie indziej.

Sejm Ustawodawczy nadał województwu śląskiemu autonomię 15 VII 1920 r._t wydając ustawę konstytucyjną zawierającą statut organiczny województwa śląskiego. „Podjęcie decyzji o ustanowieniu dla Śląska autonomii pozostawało w ścisłym związku z koncepcjami o neutralizacji i usamodzielnieniu Górnego Śląska, które pojawiły się pod koniec pierwszej wojny światowej, a zwłaszcza po rewolucji w Niemczech." (H. Rechowicz) Ruch separatystyczny zmierzał do utworzenia wolnego państwa śląskiego (Freistaat Schlesien), znajdującego się — w zależności od zmieniających się projektów — w różnym stopniu zależności od mocarstw międzynarodowych. Inspirowany przez działaczy katolickiej partii Centrum oraz kręgi wielkich niemieckich przemysłowców i posiadaczy ziemskich nurt separatyzmu znajdował odzew w politycznych i przemysłowych kolach amerykańskich, angielskich, francuskich i czeskich,

A

■ 1 « . . ^{ł #}

Obietnico otilonomii z polskiej strony miało hyc skutecznym środkiem przeciwdziałania ujawniającym się tendencjom separatystycznym, zmierzającym do neutralizacji Górnego Śląska. Z tego zapewne powodu pierwsze glosy polskich czynników oficjalnych na temat autonomii Śląska znacznie wyprzedzały w czasie początek prac nad późniejszą ustawą konstytucyjną z 15 VII 1920 r. Już bowiem 10X1 1919 r. minister przemysłu i handlu Szczeniowski złożył w Cieszynie zapewnienie, że powstanie autonomiczne województwo śląskie. Polskie zainteresowanie autonomią Śląska trzeba też traktować jako szybką reakcję polskich kól rządowych na ustawi; o utworzeniu prowincji górnośląskiej, uchwaloną 14X1919 r. przez Pruskie Zgromadzenie Krajowe i zapewniającą Górnemu Śląskowi ograniczoną, należną prowincjom pruskim, samodzielność. Sama ustawa była wyrazem nowych koncepcji politycznych i Centrum i kól przemysłowych: rezygnacji z idei usamodzielnienia Śląska na rzecz doktryny o jego ścisłym związku z Niemcami, przy zapewnieniu mu autonomicznego statusu. Od doktryny szerokiej autonomii dla Górnego Śląska oznaczającej wyłączenie Śląska z państwa pruskiego i przekształcenie go w odrębny kraj Rzeszy — czego wyrazem była ustawa parlamentu Rzeszy z 27 XI 1920 r. w przedmiocie Górnego Śląska — Centrum odstąpiło dopiero po wydaniu ustaw z lipca 1922 r., poszerzających zakres autonomii prowincji górnośląskiej.

Przypomnijmy, żc o polsko-niemieckiej granicy na Górnym Śląsku miał rozstrzygnąć plebiscyt, jak zadecydował o tym art. 88 Traktatu Wersalskiego z 28 VI 1919 r. W tej sytuacji głównym celem ustawy pruskiej z 14 X 1919 r. było stworzenie przez stronę niemiecką propagandowego atutu w okresie walki plebiscytowej: wykorzystanie jej jako dogodnego argumentu ustrojowego, zachęcającego do oddania 20 III 1921 r. głosów za przynależnością Górnego Śląska do Niemiec.

Polska ustawa o autonomii stanowiła odpowiedź na pruską ustawę z 14X1919 r., tworząc autonomiczne województwo śląskie o znacznie szerszej autonomii, niż — wynikająca z faktu wydzielenia Górnego Śląska z dotychczasowej prowincji Śląsk — autonomia prowincjonalna. Uchwalona przez Sejm Ustawodawczy 15 VII 1920 r. autonomia miała więc jednoznacznie polityczno-