CIMG0133

temperaturze. W.G. Bell, który w 1924 roku napisał niekwestionowaną historię wielkiej zarazy w Londynie, odnotował 6 lutego 1666 roku:

Wszyscy zgadzają się, że był to jeden z najzimniejszych dni, jakie kiedykolwiek zdarzyły się w Anglii. W ciągu dwóch miesięcy lód zablokował Tamizę, uniemożliwiając na niej ruch. Zaraza sporadycznie podnosiła głowę nawet w czasie mrozu. W swoim oświadczeniu dr Hodges stwierdza, że niewielu zmarło w tym sezonie, a w styczniu miał przypadek osoby z widocznymi plamami dżumowymi, która wyzdrowiała. Josiah Westwood również odwiedzał pacjentów, u których rozpoznano objawy dżumy; lekiem było powietrze, które „okazało się być przyjaźnie nastawione do mieszkańców, a wrogie wobec zarazy”. Inni sugerują, że przypadki dżumy nie były rzadkością, jednak w obniżonej temperaturze choroba nie wywoływała stanów ciężkich, a śmiertelne objawy były stłumione.

Praktycznie niemożliwe było zarażenie się chorobą poza domem w miesiącach zimowych. Nawet w obrębie jednego gospodarstwa współczynnik przekazywania był mały niezależnie od stłoczenia domowników w zimnych i pełnych przeciągów domach. Najwidoczniej wirus nie lubił zimnego powietrza.

Ptzekazywanie było znacznie łatwiejsze w cieplejszym klimacie i obserwacja ta stanowi wskazówkę dotyczącą źródła choroby, które omówimy w następnym rozdziale.

Ograniczony zasięg

Przed 1670 rokiem regiony nękane dżumą krwotoczną i dymieniczą nachodziły na siebie tylko na wybrzeżu Morza Śródziemnego. Pierwsza osiadła w Europie ze sporadycznymi wypadami do Północnej Afryki i na wschodnie wybrzeże Morza Śródziemnego, podczas gdy druga silnie obwarowała się w Azji i na wybrzeżu Północnej Afryki z rzadkimi, nieutrzymującymi się epidemiami we Włoszech, południowej Francji i Barcelonie.

Dlaczego utrzymywały się w odrębnych rejonach? Przedstawiliśmy powody, dla których dżuma dymieniczą nigdy nie osiadła w Europie. Lecz dlaczego dżuma krwotoczna ograniczyła się tylko do tego kontynentu, gdzie klimat różni się tak znacznie, począwszy od południowego wybrze-

I J _Mom śródziemnego aż po Biegun Północny? Dlaczego nie pojawiła I się we wschodniej Azji czy w rejonach Afryki otaczających Saharę?

| powodów było prawdopodobnie kilka. Główne szlaki handlowe, jak Szlak Jedwabny i szlaki przez Saharę, omijały główne miasta, tak że za-łaźeni podróżni umierali w trakcie podróży bez wywoływania epidemii. Brak miast także nie sprzyjał wybuchowi epidemii, a każda infekcja wygasała samoistnie.

Handel w porównaniu z wewnętrznymi trasami w Europie miał mniejsze natężenie, zatem mniej zakaźnych chorób mogło być przenoszonych do i z Azji. Klimat na trasie podróży był zbyt gorący i suchy, aby zakażenie przenoszone drogą kropelkową mogło okazać się skuteczne.

Francuski bastion

Warunki we Francji ze względu na panujące tam wysokie temperatury, zwłaszcza zimą, były wyjątkowo sprzyjające do utrzymywania się dżumy, a stosunkowo duża wilgotność ułatwiała rozszerzanie się choroby. Wystarczająco duży obszar oraz dobry system wewnętrznych dróg transportu umożliwiały zarazie krążenie między większymi miastami.

Dla odróżnienia, w rejonach, gdzie epidemie wybuchały nieregularnie, nie występowały niektóre z wymienionych warunków:

•    Włochy były za małe, aby być rezerwuarem choroby; zimy były zbyt gorące i suche, a ponadto stosowano się do wprowadzonych procedur ochrony zdrowia ludności, włącznie ze ścisłą kwarantanną w portach.

•    Na Półwyspie Iberyjskim lata były gorące i suche, a komunikacja wewnętrzna słaba, zakażenie mogło więc pojawić się tylko drogą morską Ze strony północnej naturalną barierą były Pireneje.

•    Północna Afryka była gorąca i sucha; zamieszkany obszar był mały; skupiska ludności rozrzucone, a komunikacja słaba.

•    W Świętym Imperium Rzymskim zimy były chłodne, a w Skandynawii i Islandii było za zimno przez cały rok.

•    W Anglii zimy również były chłodne, a zakażenie mogło przybyć tylko droga morską.

Stawiając pytanie, jaka była charakterystyka wirusa powodującego spustoszenie w wyniku dżumy, przedstawiliśmy wszystkie dowody z poprzednich rozdziałów. Zawsze pozostaje pewna niejasność ze względu na fakt, że choroba nie występuje obecnie. Niemniej jednak udało nam się

199