DSC01436

[jo] Nuż wpłact rud królem Janem: “Król Jan był zwycięski!* - Krzyczy Wojciech: - “Nieprawda!* A pan Jędrzej płacze. Ja gdy ich chcę pogodzić i rzeczy tłumaczę.

Pan Wojciech mi przymówił: “Słyszysz waść« - mi rzecze “Jak to waść! Nauczę cię rozumu, człowiecze.*

[55] On do mnie. ja do niego, rwiemy się zajadli.

Trzyma Jędrzej, na wrzaski służący przypadli.

Nie wiem. jak tam skończyli zwadę naszą wielką.

Ale to wiem i czuję, żem wziął w łeb butelką.

Bogdaj w piekło przepadło obrzydłe pijaństwo!

[60] Cóż w nim? Tylko niezdrowie, zwady, grubijaństwo’.

Oto profit nudności i guzy, i plastry”.

„Dobrze mówisz, podłej to zabawa hałastry^{1 2}.

Brzydzi się nim człek prawy, jako rzeczą sprosną³.

Z niego zwady, obmowy nieprzystojne rosną.

[65] Pamięć się przez nie trąd, rozumu użyrie.

Zdrowie się nadweręża i ukraca życie.

Patrz na człeka, którego ujęła moc trunku.

Człowiekiem jest z pozoru, lecz w zwierząt gatunku Użyrie darów bożych powinno być w mierze. [...]

[70J Mniejsza guzy i plastry, to zapłata zbrodni.

Większej kary, obelgi takowi są godni.

Co w dzikim zaślepieniu występni i zdrożni⁴,

Rozum, który człowieka od bydlęcia rożni,

Śmią za lada przyczyną przytępiać lub tracić.

(75] Jakiż zysk taką szkodę potrafi zapłacić?

Jaka korzyść tak wielką utratę nadgrodzi?

Zła to radość, mój bracie, po której żal chodzi.

Ci, co się na takowe nie udają zbytki.

Patrz, jakie swej trzeźwości odnoszą pożytki:

[80] Zdrowie czerstwe, myśl u nich wesoła i wolna.

Moc i raźność niezwykła i do pracy zdolna,

Majętność w dobrym stanie, gospodarstwo rządne,

Dostatek na wydatki potrzebnie rozsądne.

Te są wstrzemięźliwości zaszczyty, pobudki,

[85] Te są". „Bądź zdrów!" „Gdzież idziesz?” „Napiję się wódki".

Gatunek SATYRA to pochodzący ze starożytności gatun^c dydaktyczny I moralisty^ ośmieszający społecznef obyczajowe zjawiska i postawy. Krytykuje i piętnuję wady-a nie konkretnych ludzi - w celu naprawy rzeczywistości.

Z tego powodu zwykle posługuje się przerysowanym przedstawieniem, karykaturą, komizmem i ironią, prezentuje świat „w krzywym zwierciadle* Satyra ma charakter retoryczno-publicystyczny jej literacko# przejawia są zaś warty styczności języka i stosowaniu elementów fikcji literackiej. Może mieć postać monologu lub dialogu.

“*JAN PIOTR NORBLIN, SZLACHCIC POLSKI, XIX w., Gabinet Rycin, BU W, Warszawa

o Świec f nie i preromantyzm

»P0)ĘC1E KLUCZOWE

DYDAKTYZM - podporządkowanie dzieła sztuki funkcjom wychowawczym, pouczającym. Pouczenie może odbywać się w literaturze wprost, poprzez sformatowanie wskazań lub zakazów, albo też pośrednio -np. przez ośmieszenie niepożądanych postaw tub poglądów. Oświeceniowy dydaktyzm wyraża hasło: „ucząc-bawić, bawiąc-uczyć”.

I v tekście.

jAtymień uzasadnienia, których używa pijak, by usprawiedliwić swoje pijaństwo, j. Na czym polega efekt humorystyczny uzyskany w wersach 29.-38.?

5.    Określ stosunek do nietrzeźwości wyrażony przez pijaka w wersach 58.-61.

6.    Spróbuj podać psychologiczne przyczyny niespójności zachowań bohatera z głoszonymi przez niego poglądami — hipokryzja (obłuda) czy nieświadoma próba ukrycia nałogu?

7.    Streść argumentację drugiego z rozmówców przeciw nadużywaniu alkoholu.

8.    Wskaż związek argumentacji przeciw pijaństwu z oświeceniowym kultem rozumu.

9.    Scharakteryzuj model patriotyzmu przedstawiony w wersach 39.-54.

10.    Określ, jakie elementy modelu patriotyzmu krytykuje Krasicki w swoim utworze.

11.    Zinterpretuj puentę utworu. Jaką prawdę o alkoholizmie zawiera?

12.    Określ wymowę ideową analizowanej satyry, wskaż i scharakteryzuj adresata krytyki.

13.    Odwołując się do pojęć kluczowych, powiedz, jaki rodzaj dydaktyzmu reprezentuje Pijaństwo Krasickiego?

Praca domowa

1. W formie tabeli zestaw cechy sarmatyzmu. poddane krytyce przez Krasickiego, z ideami oświecenia, z którymi wchodzą one w konflikt

277

Określ Ho podmiotów wypowiada się w utwo* 1 Jaki typ wypowiedzi dzięki temu powstaje?

2. Scharakteryzuj krótko osoby występujące

Tworzenie własnego tekstu

Przedstaw oświeceniowy program naprawy polskiej rzeczywistości końca XVIII w., odwołując się do poznanej satyry Ignacego Krasickiego.

sarmatyzm	oświecenie

2. W znanych ci współczesnych polskich sporach politycznych i ideowych wskaż echa sporu sarmatyzmu z oświeceniem.

1

   Zwady grabijaństwo - kłótnie, obelgi.

2

   Hałastry - hołoty, ludzi niskiej kultury

3

   Sprośna-podła, mama.