DSC02288

wskaźnika do danego zjawiska polega na zdefiniowaniu pojęcia określającego właściwość wskazywaną. W takim przypadku zakres znaczeniowy wskaźnika pokrywa się z zakresem znaczeniowym definiowanego pojęcia czyli z danym zjawiskiem.

W przypadku związku rzeczowego, relacje między wskaźnikiem a właściwością wskazywaną poddają się empirycznej kontroli. Oznacza to, że zarówno właściwość wskazywana jak i wskaźnik są obserwowalne, bądź też są sprawdzane drogą pośrednią - drogą inferowania w oparciu o różne zachowania, działania, objawy, stany itp. (S. Nowak, 1985, s. 166-168).

6.2. Rodzaje wskaźników

W zależności od charakteru powiązania wskaźnika z właściwością wskazywaną-czyli indicatum, dzielimy je na:

1.    Wskaźniki definicyjne;

2.    Wskaźniki empiryczne;

2. Wskaźniki inferencyjne.

aXWskaźniki definicyjne wskazują na rodzaj powiązania wskaźnika z war-Jością wskazywaną. Za ich pomocą definiowana jest cecha mająca być przedmiotem badania. Dobór wskaźnika do określonego zjawiska polega na uprzednim zdefiniowaniu pojęcia tego zjawiska, które wskaźnik ma wyrażać. Przykładowo: Dość'otrzymanych przez ucznia wyborów w klasie można przyjąć za wskaźnik definicyjny „pozycji socjometrycznej ucznia”. Przyjęcia tego wskaźnika, tj. „ilości wyborów” jest w pełni uzasadnione, ponieważ na treść definicji „pozycja socjometryczna” ucznia składa się ilość wyborów. Badający może natomiast określić jaka ilość wyborów spośród wszystkich odpowiadać będzie bardzo wysokiej, średniej czy niskiej pozycji socjometrycznej. Badacz może przyjąć, że więcej niż 20 wyborów na 30 możliwych oznaczać będzie bardzo wysoką pozycję socjometryczną, od 10 do 20 wyborów - średnią pozycję, a poniżej 10 niską pozycję socjometryczną. Takie rozumowanie jest uprawnione tylko wtedy, gdy sens i zakres zjawiska wskaźnikowego jest tożsamy z sensem i zakresem wyrażenia określającego wskaźnik. Dzięki temu wskaźnik określa w pełni indicatum, tj. dostarcza kryteriów pozwalających w odniesieniu do każdego zjawiska określić czy mieści się ono w pojęciu definiowanym czy też nie.

b) Wskaźniki empiryczne. O wskaźnikach empirycznych mówimy wtedy, gdy^zarówno cecha wskazywana jak j_wskaźnik dają się zaobserwować. Tym samym relacja zachodząca między wskaźnikiem a cechą wskazywaną ma charakter związku empirycznego, rozstrzygałnego bezpośrednio na podstawie dokonanych obserwacji .Przykładowo: posiadanie przez ucznia instrumentu muzycznego może być wskaźnikiem jego zamiłowania do muzyki, zaś posiadanie

przez jakąś osobę określonych dóbr materialnych, np. luksusowego samochodu czy willi, świadczyć może o zamożności.

Z obserwacji potwierdzających posiadanie instrumentu muzycznego czy luksusowych dóbr materialnych w postaci samochodu, willi czy strojów - jako istniejącej racji (wskaźnik) wnioskujemy o zamiłowaniu tej osoby do muzyki czy o wysokim dochodzie lub zamożności badanej osoby, czyli o następstwie (indicatum). Jednak o następstwie, w podanym przypadku o zamiłowaniu do muzyki czy o zamożności, nie można wnioskować wówczas, gdy dana osoba nie posiada instrumentu muzycznego lub luksusowych przedmiotów (S. Na-laskowski 1994, s.17). Takie zastrzeżenie jest zgodne z warunkami poprawności wynikania: Jeżeli racja jest fałszywa, to następstwo może być albo prawdziwe albo fałszywe.

Jednocześnie fakt posiadania dużych dochodów nie upoważnia badacza do twierdzenia, że dana osoba posiada luksusowe dobra materialne, a osoba miłująca muzykę, że musi posiadać instrument muzyczny. Zastrzeżenia te są zgodne z prawem wynikania: Jeżeli następstwo jest prawdziwe, to racja może być prawdziwa bądź fałszywa.

Zaletą wskaźników empirycznych jest to, że stosunkowo łatwo można stwierdzić ich istnienie, np. łatwo zaobserwować posiadanie luksusowych przedmiotów, ładnego ubioru, samochodu, willi, określonego sposobu zachowania, wygłaszanych poglądów, stanu zdrowia, podczas gdy stwierdzenie występowania określonego zjawiska, np. stanu zamożności, zamiłowania do muzyki, stanu chorobowego, pozycji społecznej, może być trudne, a nawet niemożliwe.

c) WskaźnikL Jnferencyjne. O inferencyjnych wskaźnikach mówimy wtedy, gdy" wskaźnik nie definiuje zjawiska wskaźnikowego i nie jest ono obser-wowalńe. O wystąpieniu danego zjawiska wnioskujemy w sposób pośredni, tzn. inferujemy, że dane zjawisko zaszło, choć mono charakter wją§ciwqścuikry-tej. Np. występowanie podczas egzaminu wypieków na twarzy można przyjąć za wskaźnik inferencyjny stanu zdenerwowania studenta. Występowanie niewidocznego dla obserwatora zjawiska, jakim jest zdenerwowanie, inferujemy (wnioskujemy) z faktu występowania wypieków na twarzy. Także z udzielonych przez badanego odpowiedzi na stawiane w ankiecie pytania, możemy inferować o jego poziomie wiedzy, o aspiracjach, celach życiowych, postawach, wartościach, marzeniach. Wymienione przykłady wskazują, że występowanie określonych zjawisk nie może być potwierdzone drogą bezpośredniej obserwacji, gdyż są to zjawiska nieobserwowalne. Ich istnienie możemy uzasadnić tylko w sposób pośredni - infemjąc je z pewnych zjawisk czy zachowań obserwowanych, np. z określonych zachowań, stanów psychicznych, udzielanych odpowiedzi, wygłaszanych poglądów, objawów zewnętrznych. Wskaźniki inferencyjne, mimo że nastręczają niemało trudności przy interpretacji, są często stosowane przez nauczycieli w ich pracy zawodowej.

69