DSC02373

tikowa poświęcona jednemu zagadnieniu, jednemu działowi jakiejś nauki, jednej osobie, miejscowości, epoce itp.³³¹. Opracowanie takiej rozprawy wymaga zastosowania odpowiedniej metody badawczej, która wynika z jej istoty i określana jest również mianem monografii lub metody monografii (monograficznej). Polega ona - jak już wcześniej wspomniano - na szczegółowym opisie badanej instytucji (miejscowości, epoki, osoby itp.), na swoistym zsumowaniu istniejącej o niej wiedzy.

Metodzie monografii w socjologii przypisywane jest wręcz fundamentalne znaczenie, gdyż służy ona do badań układów społecznych, ich struktury, zasad funkcjonowania i dynamiki wewnętrznej^{1 2}. Z tych powodów wyodrębniana jest jako jedna z istotnych metod badań jakościowych. Niektórzy socjologowie, jak np. S. Nowak, zamiast nazwy „metoda monograficzna” używają określenia „badanie monograficzne”, ale nie ma to większego wpływu na rozumienie jej istoty. Badaniem monograficznym nazywa on bowiem [...] dążenie do możliwie wszechstronnego opisu pewnej zbiorowości czy instytucji, jednostki czy ruchu społecznego, z uwzględnieniem dość bogatego zestawu zmiennych i interesujemy się zarówno ich wartościami, jak i też związkami między nimi. Kiedy przedmiot badań ma charakter wyraźnie „jednostkowy" (pojedynczy człowiek, pojedyncza społeczność lokalna czy pojedyncza instytucja), badanie takie nazywa się często studium przypadku³. Wiele miejsca metodzie monograficznej poświęcił J. Sztumski w swojej książce Wstęp do metod i technik badań społecznych⁴.

W badaniach pedagogicznych monografią nazywa się [...] metodę badań, której przedmiotem są instytucje wychowawcze, w rozumieniu placówki lub instytucjonalne formy działalności wychowawczej, prowadzące do gruntownego rozpoznania struktury instytucji, zasad i efektywności działań wychowawczych oraz opracowania koncepcji ulepszeń i prognoz rozwojowych³*⁵. Monografia pedagogiczna jest więc metodą badań, której przedmiotem są nie tylko instytucje o charakterze dydaktyczno-wychowawczym (np. szkoły, domy dziecka, organizacje harcerskie itp.), ale również słynni naukowcy czy pedagodzy (np. Jan Władysław Dawid, Jan Amos Komeński, Janusz Korczak).

Metoda monograficzna w ekonomii sprowadza się do szczegółowych badań wybranego przedsiębiorstwa, miasta lub wsi bądź wybranego problemu naukowego z zakresu tej problematyki. Ujmuje ona nie tylko dane liczbowe dotyczące badanej instytucji czy problemu, ale również informacje w formie opisowej.

Metoda monograficzna w historii (monografia historyczna) polega na szczegółowym i wyczerpującym opisie wybranych wydarzeń historycznych (np. bitew, kampanii), epok czy słynnych postaci (np. słynnych wodzów i dowódców).

Każdy rodzaj monografii różni się od zwykłego opisu wszechstronnością ujęcia oraz analitycznym charakterem, a także przedstawieniem badanych zjawisk w ich związku przyczynowo-skutkowym. Z reguły metoda monograficzna jest stosowana w odniesieniu do jednego przedmiotu badań, ale jednocześnie charakteryzuje się szerokim jego ujęciem, co umożliwia bardziej gruntowną i wnikliwą analizę³³⁶.

Z dotychczasowych rozważań nad metodą monograficzną jednoznacznie wynika, że może być ona z powodzeniem stosowana w badaniach pedagogicznych. Przedmiotem badań przy jej wykorzystaniu mogą być:

-    różnego rodzaju szkoły (uczelnie),

-    instytucje opiekuńczo-wychowawcze,

-    instytucje resocjalizacyjne,

-    organizacje, stowarzyszenia i fundacje o charakterze wychowawczym: Związek Harcerstwa Polskiego,Towarzystwo Przyjaciół Dzieci, Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej itp.,

-    osoby szczególnie zasłużone dla oświaty i szkolnictwa,

^m S. Urban, W. Ladoński: Op. cit., s. 55-56

A

159

1

Mały słownik języka polskiego. Op. cii., s. 451.

2

S. Nowak: Metodologia badań socjologicznych. Op. cii., s. 332-333.

3

¹³³ Ibid., s. 230.

4

^33t 1. Sztumski: Op. eh., s. 114-128.

T. Pilch: Op. ciL, s. 121.