DSC02385

Kanon (metoda) jedynej zgodności brzmi następująco: Gdy dwa lub więcej przypadków danego zjawiska mają tylko jedną okoliczność, to okoliczność, w której jedynie zgadzają się wszystkie przypadki jest przyczyną lub skutkiem danego zjawiska⁴⁰⁰. Można go także przedstawić w postaci takiego oto stwierdzenia: jeżeli daje się zaobserwować X w każdym przypadku, w którym występuje Z, to możemy wnioskować, iż między X i Z zachodzi związek przyczy-

8S 401

nowy .

Kanon (metoda) jedynej różnicy brzmi: Gdy przypadek, w którym badane zjawisko zachodzi i przypadek, w którym ono nie zachodzi mają wszystkie okoliczności wspólne z wyjątkiem jednej, obecnej tylko w pierwszym przypadku, w takim razie okoliczność, którą się różnią oba te przypadki jest skutkiem lub przyczyną, lub niezbędną częścią przyczyny owego zjawiska⁴⁰¹.

J. Pieter kanon (metodę) jedynej różnicy ujmuje następująco: Jeśli zjawisko A jest jednakowe ze zjawiskiem B pod względem cech a, b, c, d, a różni się odeń jedynie cechą x, w takim razie różnice w przebiegu tego zjawiska wywołane eksperymentalnie przypisać należy różnicowej cesze x^m. Według niego myśl przewodnia tego kanonu jest taka: [...] jeśli dwie pod istotnymi względami jednakowe grupy ludzi wykonują pod wpływem jednakowych bodźców taką samą czynność i jeśli jedna z tych grup wykonuje ją pod wpływem dodatkowego bodźca, w takim razie różnice w skutkach przypisać należy temu bodźcowi⁰⁴. Jeszcze prościej istotę tego kanonu wyraża następujące stwierdzenie: [...] jeśli zjawisko X nie wystąpiło nigdzie tam, gdzie nie było Z, to możemy wnioskować, że między X i Z zachodzi związek przyczynowy^{401 2}.

2.3.2.4. Techniki eksperymentalne

Eksperyment (metoda eksperymentalna) może być przeprowadzony w różny sposób, a inaczej za pomocą różnych technik. Najczęściej wymieniane są cztery techniki eksperymentalne, a podstawę ich wyróżnienia stanowi na ogół liczba zaangażowanych w eksperymencie grup (eksperymentalnych i kontrolnych bądź tylko eksperymentalnych). Są one następujące:

-    technika grup równoległych,

-    technika rotacji grup,

-    technika jednej grupy,

-    technika czterech grup (technika Solomona).

Technika grup równoległych, nazywana też techniką grup porównawczych, należy do najczęściej stosowanych. Zakłada ona uwzględnianie w czasie eksperymentu:

-    dwojakiego rodzaju grup porównawczych (eksperymentalnej i kontrolnej),

-    określonych czynników eksperymentalnych (zmiennych niezależnych),

-    badań początkowych i końcowych, służących kontroli i pomiarowi zmiennych zależnych.

Ilość grup eksperymentalnych i kontrolnych może być różna: taka sama, jedna grupa eksperymentalna i kilka kontrolnych, kilka eksperymentalnych a jedna kontrolna itd. Najlepiej technikę tę wyraża schemat zaczerpnięty z książki W. Zaczyńskiego Praca badawcza nauczyciela*⁰⁶.

Grupy	Badania początkowe	Warunki	Badania końcowe	Wyniki
I Kontrolne (K)	TW,	C '	TW,	w,
II Eksperymentalne (E)		C, ■ |		w,

** W. Zaczyński: Op. cit., s. 100.

1

*" Ibid., s. 93-94. ^m L. Soloma: Op. ciL, s. 34.

T. Kotarbiński: Wykłady z dziejów logiki. Łódź 1957, s. 234. ^m J. Pieter Op. cit, s. 88.

2

L. Soloma: op. ciL, s. 34.