DSC05065

WIC

WIC

■c posió*- grecl

biesiadne >•    odpraw

f XVIII    ZAGADNIENIA SZCZEGÓŁOWI

gt\ w ironii jako w c : »* i e rc ieJl e snadnie ker /

""*• ^{lAkl l}>^{luł ,K>M} J«ten / wiers/y /_u~‘! ^Uv< y*_u XV rvvd- IW Podobna forma w tytule nic była rzadkością^(eU

n\ch twórców wspókvcsn>ch Keioui. dość wspomnieć ^{U in}*

naba&ms**** dtttkyuńskiego    ^s2ym°^na Turnowa^⁰

cay Zwierctadb Rzeczypospolitej / bfeti# Piotra Grabowski! ^{k g0}

JdMbe miflrbadln <A»f) było tytułem chętni xxin\m utworom innego rodzaju. Od średniowiecza nazywani* głownie d/ieła będące próbą całościowego ujęcia jakiegoś^ femu. Z pewnym uproszczeniem można powiedzieć, źe nr/h w >zy >tAini b>rx to: zbiory przykładów, anegdot czy opowi^ • dziełu o charakterze encyklopedycznym i summy⁹⁵. Dopiero w daj’ >j- v eini ści nazywano tak traktaty parcnetyczne.

Zbiory przykładów i encyklopedie można byłoby określić mianem przeglądów, takie zwierciadła są bowiem w istocie uporządkowanymi zestawieniami tekstów z zakresu wiedzy ogólnej :ur szczegółowej, zas traktaty parcnetyczne można nazwać „odbi-ci-enT. ma a bowiem charakter opisowy. Oczywiście trzeba zdawać fobie sprawę, że me każda encyklopedia czy traktat parcnetyczny musiał wy stępów ac pod nazwą zwierciadła — speculum, czego dowodzi choćby tytuł dzieła Górnickiego.

Trzeba zatem przyjąć, że zwierciadłami zwykło się określać utwory o charakterze zbiorów, kompendiów i podręczników. Natomiast bez wątpienia zwierciadłami potocznie nazywano wówczas także otwory parenetyczne i jest to ślad metaforycznego myślenia portrecie -gruntowany tradycją, której początku należy szukać •w starożytności i przede wszystkim chodzi o 1 Sokratesa ^%).

*'    typ reprezentować może Magnum speculum exemplorum

zwienriadBo przykładów) — popularny w średniowieczu /biur ułożony na użytek kaznodziejów (wydany pierwszy raz drukiem w 1481). drjgi — Sachienspu-gei Etkego von Rcgpow. zbiór prawa niemieckiego '^W OT* f°^l4ki    go Bartłomiej Groicki).

_Ł, _t    W36-338 p.n c.) gr. mówca i nauczyciel wymowy, »*

< akoły retorycznej w Atenach, zachowało się 21 jego mów (w tym * sądowych) 19 lisów.

renctyczncgo. polemiki polityczno-religijnej. wierszy użytkowych i kilku innych pozycji. Mimo iż pierw sza część — Żywot człowieka poczciwego — nic została nazwana zwierciadłem. kilkakrotnie, np. w dedykacji Górkom, wymieniając to określenie w różnych kontekstach, autor dał dowód myślenia metafory cznego.

Zwierciadłem na/wał jednak Rej utwór składający sic z kilku części konstytuujących strukturę, można by powiedzieć — nad rzędną. Nie odrzucił zatem cncyklopedyczności dzieła związanej ze średniowieczną tradycją speculum, przeciwnie, chciał zamieścić jak najwięcej różnorodnych rozwiązań: świadczy o tym tak że rozmaitość gatunków wchodzących w skład utworu Encyklo^ pedycznośc wynikała me tylko z objętości, lecz także z temat,i dzieła. Opisanie życia szlachcica od narodzenia do śmierci ies. związane z dotknięciem choćby powierzchownie wielu zaead men praktycznych takich jak wychowanie dzieci, stroje wSór żon^hodowla bydła , uprawa ziemi, oraz dotyczących sfer relgl

Ż^erdacHo składa się z opatrzonego drzeworytami traktatu pa-

O encyklopedycznym charakterze działa świadczy pośrednio także opatrzenie całości dwoma spisami treści, wprowadzenie na marginesach glos wskazujących na organizację tekstu w obrębie rozdziału, a także porządek i systematyka dzieła. Zwierciadło trzeba zatem umieścić w bogatym nurcie literatury popularnej, parene-tycznej, encyklopedycznej, użytkowej i dydaktycznej.

Pierwsza część dzieła — Żywot człowieka poczciwego — należy do pewnego typu literatury parenetycznej, popularnej w średniowieczu i renesansie. Utwór stanow i w ięc realizację modelu, na który składały się ustalone sposoby wyrażania treści i konstrukcji postaci oraz stałe schematy kompozycyjne. Możliwe, żc Rej, znając traktaty Lorichiusa i Palingeniusa, a także wiedząc, że powstał Dworzanin polski. planował napisanie takiego dzieła, które byłoby tworem polskim i upowszechniałoby wzorzec rodzimy. Autor Zwierciadła mógł wypełnić to zadanie: znał dobrze realia życia szlacheckiego i miał doświadczenie pisarskie.