dydaktyka9

78 Dydaktyka otfólna

zań tradycyjnych, przedmiotowych, na rzecz .problemowych", integrujących pokrewne przedmioty nauczania oraz teorię z prakiyką (Bcnnctt. 1988, s. 83 i nast.). Trzeba również liczyć się z tym. iż .na początku XXI wieku - bardziej niż dotychczas - od pracowników będzie się wymagać samodzielności myślenia, umiejętności planowania, współpracy z innymi. przystosowywania się do szybko następujących zmian w zakresie techniki i technologii, podejmowania decyzji, inicjatywy, samodyscypliny 1 ponoszenia racjonalnego ryzyka" (Ravitch. 1985. s. 305). Nowoczesny kanon wykształcenia powinien wreszcie brać pod uwagę, że .Szkoła -w myśl wypowiedzi pewnego amerykańskiego przedsiębiorcy - ma uczyć uczniów' tego. Jak racjonalnie żyć. jak uczyć się samodzielnie, jakie wartości cenić i dlaczego, a nie specjalizować ich w zawodzie. To bowiem powinien robić zakład pracy" (Bcnnett. 1988. s. 28).

2. Wymagania naukowe

Treść kształcenia musi odpowiadać wymaganiom nauki, wiedza bowiem i umiejętności nabywane w' szkole wpływają na poglądy, przekonania i postawy uczniów, na ich stosunek do rzeczywistości, łącznie z gotowością jej przekształcania. Nie byłoby to możliwe, gdyby programy nauczania zawierały treści niezgodne z rzeczywistością lub przestarzałe.

W związku z niezwykle szybkim tempem przyrostu nowej wiedzy

0    święcie istnieje niebezpieczeństwo .starzenia się" programów szkolnych. Aby temu zapobiec, poddaje się je cyklicznej weryfikacji, przeprowadzanej co kilkanaście, a nawet - na wyższych szczeblach nauczania -co kilka lat. Tego rodzaju weryfikacja umożliwia włączenie do programów nauczania - na miejsce treści już nieaktualnych - informacji dotyczących najnowszych zdobyczy nauki, techniki i kultury, co Jest wręcz konieczne dla zachowania ścisłej więzi między' szkolą a życiem. Nieodzownie jest przy tym pomijanie zbędnych szczegółów i encyklopedyczni ncj wielowątkowości na rzecz całościowego ujmowania materiału oraz-eksponowanie podstawowych struktur poszczególnych tematów, ich nie-j jako merytorycznych środków' ciężkości czy konstrukcji nośnych.

Kolejne wymagania, których wpływ na dobór treści kształcenia jest] bardzo wyraźny, są natury psychologicznej. Mówiąc najogólniej, chodzi tutaj o dostosowanie treści kształcenia do możliwości uczniów, do ich pod złomu rozwoju psychofizycznego, w którym wyróżnia się następującej okresy:

•    młodszy wiek szkolny (od 6 do 11 roku życia):

•    wiek dorastania (od 12 do 15 lat):

•    wiek wczesnej młodości (od 15 do 18 roku życia).

Nicuw^zględnicnic fizycznych i psychicznych właściwości dzieci 1 młol

dzieży, typowych dla wymienionych okresów rozwoju, przy doborze treści] kształcenia i jej układzie w poszczególnych klasach szkoły podstawowej]

1    średniej powodowałoby, iż uczniowie bądź musieliby opanowywać mat rial zbyt trudny w stosunku do ich aktualnych możliwości, bądź też mieli-]

którzy są obecnie znacznie bardziej zaawansowani w rozwoju niż ich rówieśnicy sprzed pięćdziesięciu laL Te stwierdzenia stały się podstawą teorii akceleracji, która ujawnia znaczne możliwości przyspieszenia procesów dydaktyczno-rozwojowych. zwłaszcza w' nauczaniu elementarnym. Na tym tle pojawiają się poglądy o możliwości likwidacji propedcutyczne-go kursu nauczania i zastąpienia go kursem systematycznym od klasy pierwszej (...) lub przynajmniej skrócenia kursu propcdeutyczncgo do trzech lat. /\le jeszcze groźniejsze w skutkach jest przeładowanie programów nauki (...). Jego rezultatem jest zbyt pospieszne przerabianie poszczególnych partii materiału, bez dostatecznego przemyślenia go I utrwalenia, bez powiązania teorii z praktyką" (Okoń. 1987. s. 82-83).

by do czynienia z materiałem za łatwym, stanowiącym niewystarczającą podstawę do ich pełnego, wszechstronnego rozwoju. Tymczasem -jeśli materiał, który uczniowie mają opanować Jest za mały lub za łatwy, wówczas i wiedza, i siły poznawcze uczniów' wzrastają zbyt powoli, niewspółmiernie do ich możliwości. Stąd dziś np. zaczyna się rozwijać dyskusja nad tym. czy nie za mało wymaga się od uczniów kias początkowych.

Podobnie ujmuje tę kwestię W.E. Doli. Jr.. według którego materiał nauczania -powinien być przez nauczyciela tak przekształcany w' toku pracy dydaktyczno-wychowawczej z uczniami, aby pobudzał Ich do wysiłku, wymagał rozwiązywania problemów, stymulował cickaw'ość“ (Doli. Jr.. 1993. s. 83). Warunkiem koniecznym osiągnięcia tych celów jest, aby ów materiał nie był dla dzieci i młodzieży ani zbyt trudny, ani za łatwy.

Wymagania natury dydaktycznej, dotyczące doboru i układu treści kształcenia, wynikają przede wszystkim z konieczności przestrzegania postu la tów syste m a ty czno ści i ko r elacj i.

Systematycznym nazywamy taki układ treści, który wykazuje zgodność ż logiką wewnętrzną danej gałęzi wiedzy. Z kolei o korelacji mówimy wówczas, gdy eksponuje się związki zachodzące między poszczególnymi przedmiotami szkolnymi, przypisując jednemu z nich szczególną rolę w zaznajamianiu uczniów z daną dziedziną rzeczywistości. Przykładowo: lekcjach języka polskiego, które stanowią podstawę nauczania wszystkich pozostałych przedmiotów, pewne zjawiska językowa powinno się omawiać wcześniej aniżeli np. na lekcjach języków' obcych. Podobnie matematyka musi przygotować grunt do nauczania fizyki I chemii, chemia dla biologii, biologia - dla nauk rolniczych itd.

Zgodne z postulatami systematyczności i korelacji (wewnątrz- i mlę-rzcdmlotowcj) powinny być wszystkie wyróżniane obecnie układy nauczania, a mianowicie: liniowy, koncentryczny i spiralny. Liniowym nazywamy układ, w którym poszczególne partie (kroki, reje) materiału nauczania tw'orzą nieprzerwany ciąg ściśle ze sobą po-ązanych i warunkujących się wzajemnie ogniw', realizowanych zazwy-J tylko jeden raz w ciągu całego okresu nauki szkolnej. Z kolei z ukla-em koncentrycznym mamy do czynienia w tych przypadkach, kiedy te e treści powtarza się co pewien czas. rozszerzając stopniowo ich za-es. wzbogacając o nowe składniki, pogłębiając omawiane związki i za-