egzystencjalizm4

dowi, tożsama jest z uznaniem podmiotowości ludzkiej (...) za coś absolutnego, utrzymującego się poza absolutnym Bytem”¹. Określenia te nie tylko trafnie wskazują istotę filozofii duńskiego myśliciela, ale tłumaczą też formę czy sposób mówienia Kierdegaarda: ponieważ neguje on możliwość odnalezienia przez człowieka swojego miejsca w bycie, możliwość zbudowania harmonijnej całości przedmioto-wo-podmiotowej, ponieważ nie może uzyskać poczucia zakorzenienia —to jego filozofia nie może być systematycznym traktatem. Zacytujmy fragment z przedmowy do pracy Kierkegaarda zatyułowanej Okruchy filozoficzne albo odrobina filozofii: „Posiadać określone zdanie—to dla mnie zarówno za dużo, jak i za mało, gdyż zakłada to pewność i dobre samopoczucie egzystencji (...), podobne temu, jakie daje posiadanie w życiu doczesnym żony i dziecka, a ta pewność nie jest dana temu, kto w dzień i w nocy musi być w drodze, nie mając nawet zapewnionego utrzymania. W świecie ducha jest to właśnie mój przypadek, gdyż dla osiągnięcia tego celu kształciłem się i kształcę nadal, by w służbie myśli zawsze móc lekko tańczyć, o ile to możliwe, ku chwale Boga i mojemu własnemu zadowoleniu”^{2 3}. Jest to wyznanie człowieka — nomady*, nigdzie nie mogącego się zakorzenić, znaleźć jakiegoś stałego punktu oparcia. Kierkegaard mówi, że forma jego dzieł — raczej poetycka niż filozoficzna, jak sam pisał — wynika z najważniejszych założeń filozoficznych: że egzystencja ludzka nie może zostać skonceptualizowa-na, że wymyka się wszelkim pojęciom.

Postawę życiową, opartą na takich założeniach, a jednocześnie styl literacki, postawie takiej odpowiadający, nazywał Kierkegaard ironią (już w dysertacji pt. O pojęciu ironii, napisanej na ukończenie studiów teologicznych). Postawa ironiczna jest może czymś, co najcelniej charakteryzuje egzystencjalistę. Polega ona na tym — jaki pisze Kierkegaard —że „cała rzeczywistość stała się obca ironicznie usposobionemu podmiotowi, a z drugiej strony i on stał się obcy rzeczywistości. (...) Dla ironisty zastana rzeczywistość utraciła całkowicie wartość, jest niedoskonałą formą, uciążliwą dla wszystkich. Nowego ironista nie zna. On wie jedynie, że współczesne nie odpowiada idei”⁴.

69

1

   E. Levinas: Noms propres. Paris 1975, s. 77.

2

   S. Kierkegaard: Okruchy filozoficzne. Chwila. Przełożył, wstępem i komentarzami opatrzył K. Toeplitz. Warszawa 1988, s. 6.

3

^s Dzisiejsi dekonstrukcjoniści mówią o nomadyzacji filozofii i właśnie Kierkegaarda

4

uznają za jednego z takich filozoficznych nomadów.