Image 141

w ustanowieniu w 1890 r. pierwszej na świecie ustawy antymonopolowej (anty-trustowej), zwanej Sherman Act (od nazwiska senatora, który przygotował projekt ustawy). Zastosowanie w praktyce przepisów ustawy doprowadziło do całkowitej likwidacji trustów.

Najważniejszym elementem pierwszej ustawy antymonopolowej jest przekonanie, iż wolność konkurencji musi być chroniona. W konsekwencji praktyki zmierzające do ograniczenia konkurencji, takie jak np. zmowy i związki mające na celu ograniczenie handlu i wymiany towarowej, czy też dążące do zmonopolizowania jakiejkolwiek części handlu lub wymiany towarowej między stanami lub narodami zostały uznane za nielegalne (przestępcze).

W praktyce dotyczy to m.in. takich postępowań jak: uzgadnianie cen między konkurentami, uzgadnianie ograniczeń produkcji oraz podziału rynków zbytu, wspólnego bojkotu lub uzgodnionej odmowy dostaw czy też stosowania wyłączności umów.

Późniejsze zmiany amerykańskiego ustawodawstwa antymonopolowego rozszerzały i uściślały zasięg definicyjny praktyk monopolistycznych. Ustawa z 1914 r., zwana Clayton Act, zakazuje m.in. bezpośredniej lub pośredniej dyskryminacji cenowej (tzn. sprzedaży produktu konkurującym ze sobą nabywcom po różnych cenach), zakazuje fuzji spółek poprzez nabywanie akcji, zakazuje określonych połączeń personalnych członków i pracowników zarządów przedsiębiorstw, itp.

W tym samym roku ustawa Claytona uzupełniona została ustawą Federalnej Komisji Handlu (FCT Act - Federal Trade Commission Act), która ustawodawstwo antytrustowe uzupełnia o przepisy przeciwdziałające nieuczciwej konkurencji oraz przepisy chroniące konsumenta przed nieuczciwymi praktykami konkurencyjnymi.

W okresie po II wojnie światowej amerykańskie ustawodawstwo antymonopolowe zmieniło się głównie w kierunku precyzowania przepisów i wzmocnienia roli organów państwowych, powołanych do egzekwowania ustawy antytrustowej i przepisów przeciw nieuczciwej konkurencji.

W krajach Europy Zachodniej rozwój regulacji antymonopolowych przypada na lata 1950-1970. Równocześnie postanowienia Traktatu Rzymskiego o utworzeniu EWG uwzględniają konieczność ochrony konkurencji między krajami Wspólnego Rynku. Zakazane są więc takie rodzaje ograniczeń konkurencji jak bezpośrednie i pośrednie ustalanie cen zakupu lub sprzedaży, ograniczanie produkcji i zbytu, dzielenie rynków zbytu lub źródeł zaopatrzenia, itp. Oznacza to, iż wszelkie umowy handlowe łamiące powyższe zakazy są, z punktu widzenia ustawodawstwa EWG, nieważne.

Przechodzenie gospodarki polskiej do systemu rynkowego wymagało m.in. likwidacji dotychczasowych struktur i układów w przemyśle i handlu, ukształtowanych w gospodarce planowej. Struktury te cechował ogromny stopień koncentracji działalności gospodarczej w stosunkowo niewielkiej liczbie dużych przedsiębiorstw państwowych. Jeszcze w latach 1980-tych przedsiębiorstwa te wytwarzały ponad 90% krajowej produkcji przemysłowej i zatrudniały ponad 95% krajowej siły roboczej.

Dominacja przedsiębiorstw państwowych stanowiła jedną z ważnych przeszkód na drodze wprowadzania gospodarki rynkowej, opartej na zasadach konkurencji.

Także doświadczenia rozwiniętych krajów kapitalistycznych wskazywały na konieczność szybkiego uregulowania prawnego zasad konkurencji rynkowej w Polsce.

W dniu 24 lutego 1990 r. wprowadzono w Polsce Ustawę o Przeciwdziałaniu Praktykom Monopolistycznym.

Podobnie jak światowe regulacje antymonopolistyczne, polska ustawa określa i definiuje praktyki monopolistyczne podmiotów gospodarczych działających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, które podlegają zakazom.

Równocześnie ustawa określa odpowiedzialność za stosowanie praktyk monopolistycznych oraz wyznacza administracyjny i sądowy tryb postępowania w zapobieganiu praktykom monopolistycznym. Tryb ten realizowany jest przez Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, powoływany przez Prezesa Rady Ministrów. Od decyzji Urzędu Antymonopolowego podmioty gospodarcze mogą odwoływać się do Sądu Antymonopolowego.

Za praktyki monopolistyczne uważa się takie postępowania podmiotów gospodarczych, które polegają na:

-    wykorzystywaniu swojej pozycji w celu narzucania uciążliwych warunków umów przynoszących nieuzasadnione korzyści lub uzależnianiu umowy od spełnienia świadczeń nie związanych z przedmiotem umowy,

-    dokonywaniu porozumień między konkurentami w celu ustalania cen (sprzedaży, zakupu, marż handlowych, prowizji) dla osób trzecich, w celu podziału rynku lub ograniczania wielkości produkcji, sprzedaży i zakupu towarów a także w celu ograniczania dostępu do rynku lub eliminowania z rynku podmiotów nie będących członkami porozumienia,

-    wykorzystywaniu pozycji dominującej w celu ograniczania konkurencji, dzielenia rynku, przyznawania przywilejów wybranym podmiotom gospodarczym lub dyskryminowania podmiotów poprzez odmowę sprzedaży lub zakupu towarów a także stosowaniu cen dampingowych (poniżej kosztów produkcji) w celu eliminowania konkurentów,

-    łączeniu się podmiotów na drodze nabywania akcji bądź majątku podmiotów, w efekcie czego następuje istotne osłabienie konkurencji,

-    łączeniu stanowisk i funkcji dyrektora, członka zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej w konkurujących ze sobą podmiotach gospodarczych, z których co najmniej jeden posiada ponad 10% udziału w rynku.

Ustawa odnosi się również do podmiotów gospodarczych, które już posiadają pozycję monopolistyczną i wykorzystują ją do podwyższania cen. Tak więc monopolistom zakazuje się:

-    ograniczania produkcji i sprzedaży (mimo posiadanych możliwości), zwłaszcza prowadzącego do zwiększania cen,

-    wstrzymywania sprzedaży w celu podwyższania cen,

-    pobierania nadmiernie wygórowanych cen.

Stwierdzenie praktyk monopolistycznych upoważnia Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów do wydania decyzji nakazujących zaniechanie tych praktyk. Równocześnie umowy (porozumienia) między podmiotami gospodarczymi, w których zostają naruszone przepisy Ustawy są nieważne (w całości lub w odpowiedniej części).

Inne sankcje Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów dotyczą nakazu obniżenia cen, w sytuacji kiedy wzrost cen wynika ze stosowania praktyk monopolistycznych. Dodatkową sankcją może być także zapłacenie kary pieniężnej

283