img637

acji zawarcia umowy bez dostarczenia OWU ubezpieczającemu przez ubezpieczyciela stosowane byłyby tylko i wyłącznie odpowiednie przepisy kodeksu cywilnego, które jako jedyne ograniczałyby odpowiedzialność zakładu ubezpie-

,22

czen .

Spowodowanie wypadku z winy umyślnej lub w sytuacji rażącego niedbalstwa wyłącza, zgodnie z art. 827 k.c., odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń. Wyjątek stanowią ubezpieczenia obowiązkowe odpowiedzialności cywilnej, gdzie zapewniona jest ochrona poszkodowanego z działania umyślnego sprawcy objętego ubezpieczeniem, ale z zakresu ochrony sprawcy wina umyślna jest wyłączona^{1 2 3}.

Obowiązkiem ubezpieczającego jest zatem dochowanie należytej staranności w zakresie zapobiegania realizacji wypadku ubezpieczeniowego, a w sytuacji jego nastąpienia użycie wszelkich dostępnych i rozsądnych środków w celu ograniczenia ujemnych skutków tego wypadku.

Ucz zgody ubezpieczyciela ubezpieczający nie powinien również dokonywać zmian w stanie rzeczy spowodowanym przez wypadek. Niedopełnienie powyższych obowiązków skutkuje uwolnieniem zakładu ubezpieczeń od odpowiedzialności (art. 826 § 2 k.c.). W ubezpieczeniach osobowych wskazanie uprawnionego do otrzymania sumy ubezpieczenia jest bezskuteczne, jeżeli uprawniony umyślnie przyczynił się do śmierci ubezpieczonego⁴.

Obowiązek zawiadomienia przez ubezpieczającego zakładu ubezpieczeń o wypadku w określonym terminie nie wynika bezpośrednio z przepisów kodeksu cywilnego, kwestie te reguluje umowa ubezpieczenia. Wymóg ten zmierza do umożliwienia zakładowi ubezpieczeń ustalenia okoliczności wypadku i jego następstw oraz zapobieżenie jego skutkom. Niewykonanie wspomnianego obowiązku może być podstawą odmowy spełnienia świadczenia lub jego zmniejszenia. Jest to bardzo surowa sankcja dla ubezpieczającego. Jej zastosowanie jest możliwe w przypadku wykazania, że pomiędzy zaniechaniem ubezpieczającego a ostatecznym rozmiarem wypadku zachodzi związek przyczynowy.

Ubezpieczający powinien również przedstawić zakładowi ubezpieczeń odpowiednią dokumentację i udzielić wszelkich informacji umożliwiających stwierdzenie faktu powstania szkody, jej okoliczności oraz rozmiarów. Powinien on również umożliwić przeprowadzenie czynności mających na celu ustalenie oko-lir/,ności wypadku oraz rozmiaru szkody i wysokości roszczeń ubezpieczeniowych przez przedstawiciela zakładu ubezpieczeń

Wystąpienie wypadku ubezpieczeniowego, czyli zdarzenia losowego objętego ochroną ubezpieczeniową, warunkuje realizację podstawowego obowiązku, laki nałożony został na ubezpieczyciela w art. 805 k.c., czyli wypłaty odszkodowania przy ubezpieczeniu majątkowym i umówionej sumy pieniężnej, renty lub innego świadczenia przy ubezpieczeniu osobowym. W tym zakresie obowiązki ubezpieczyciela regulują zarówno przepisy ustawy o działalności ubez pieczeniowej, jak i kodeksu cywilnego (art. 15-17 u.d.u., art. 817 i art. 819 k.c.).

4.5.2. Realizacja świadczenia pieniężnego

Świadczenie zakładu ubezpieczeń realizowane po zajściu wypadku ubezpieczeniowego może zostać spełnione jedynie w pieniądzu. Przyjmuje ono formę odszkodowania w ubezpieczeniach majątkowych i świadczenia pieniężnego w ubezpieczeniach osobowych, przy czym należy wyraźnie podkreślić, że świadczenie w ubezpieczeniach majątkowych nie ma charakteru odszkodowawczego, co oznacza, że jego wysokość nie jest wyznaczona jedynie wysokością szkody, którą poszkodowany poniósł na skutek wystąpienia zdarzenia obję-Icgo ochroną ubezpieczeniową, ale uzależniona jest od warunków umowy (np. wysokości sumy ubezpieczenia)²⁶.

Podstawową przesłanką powstania odpowiedzialności ubezpieczyciela jest szkoda. W literaturze przedmiotu, choć jak słusznie podkreśla B. Kęszycka, nie ma w tym zakresie jednolitego stanowiska, przyjmuje się, że szkodą w znaczę niu prawnym jest wszelki uszczerbek w dobrach lub interesach prawnie chro nionych, którego poszkodowany doznał wbrew swojej woli²⁷.

Szkoda niemajątkowa, będąca wynikiem naruszenia dóbr osobistych, polega na wszelkiego rodzaju cierpieniach natury psychicznej i fizycznej, które nie wywołują skutków w majątku poszkodowanego. Jej konsekwencją może być jednakże szkoda majątkowa. Szkoda majątkowa polega na uszczerbku w doli lach majątkowych, który nastąpił wbrew woli uprawnionego. W przyjętych kia syl ikacjach można wyróżnić również podział na:

- szkodę na mieniu, obejmującą wszelkie uszczerbki majątkowe, dotyczące bezpośrednio składników majątku poszkodowanego, w tym poniesione straty ^{5 6}

1

" l'rawo o kontraktach w ubezpieczeniach. Komentarze Zakamycza. Komentarz do przepisów

2

i wybranych wzorców umów, red. Z. Brodecki, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2003, s. 2(X>-207.

3

²¹ Kwestia ta jest związana z zagadnieniem regresu szczególnego. Problematyka regresu została omówiona w rozdziale 1.5.2.

4

Art. 832 § 1 k.c., M. Drzewicki, op. cit., s. 125.

5

' M. Drzewicki, op. cit., s. 117-118.

^1,1 M. Orlicki, op. cit., s. 169, Ubezpieczenia gospodarcze, s. 142.

6

II. Kęszycka, op. cit., s. 104.