IMG41

7. Mechanizm i przyczyny masowych pojawów owadów leśnych

Masowe pojawy owadów leśnych są rezultatem wzrostu procentu osobników przemy, wających do koóca rozwoju każdej generacji, czyli spadku śmiertelności z pokolenia na pokolenie. Mniejsze znaczenie ma wzrost płodności i zwiększony udział samic w pop_U. lacji.

Wszystkie czynniki mające wpły w na zmiany śmiertelności i rozrodczości populacji dają się ułożyć' w następujących grupach

-    czynniki meteorologiczne.

-    czynniki pokarmowe.

-    czynniki wcwnątrzpopulacyjnc.

-czynniki biocenotycznc(drapieżcę, pasożyty.choroby).

Mogą one wpływać na populację w sposób zależny lub niezależny od jej zagęszczenia. Czynniki, które intensyfikują lub osłabiają swoje działanie na przebieg śmiertelności populacji w zależności od jej zagęszczenia, nazywa się czynnikami regulującymi, pozostałe czynnikami modyfikującymi gęstość' populacji.

Jest oczywiste, że w roli czynników regulujących mogą. choć nie zawsze, występować czy nniki biocenotycznc i wcwnątrzpopulacyjnc - pozostają one wówczas w sprzężeniu zwrotnym ujemnym z gęstością populacji, gdy w zasadzie czynniki meteorologiczne działają na populację w sposób od jej zagęszczenia niezależny - losowy. Pośrednią pozycję zajmują czynniki pokarmowe, których regulacyjna rola może pojawić się i znikać w zależności od innych warunków wpływających na związki pokarmowe fitofagów. Rozpatrzymy rolę poszczególnych czynników.

Czy nniki meteorologiczne. Warunki meteorologiczne, zwłaszcza temperatura i wilgotność powietrza, mają. jak wykazano poprzednio, istotny wpływ na szybkość rozwoju, płodność, długość życia i śmiertelność owadów. Oddziaływanie czynników meteorologicznych na dynamikę liczebności populacji realizuje się w sposób bezpośredni i pośredni.

Czynniki meteorologiczne działające w sposób ciągły, nic mechaniczny, występujące w niedoborze lub nadmiarze, stają się czynnikami ograniczającymi w sposób bezpośredni rozwój owadów. Odwrotnie, gdy w pewnych okresach wartości tych czynników pokrywają się z optimum wymagań danego gatunku - sprzyjają jego rozwojowi. Jeszcze w 1911 r. badacze niemieccy stwierdzili, że począwszy od XV wieku gradacje brudnicy mniszki w rejonach. gdzie średnia suma opadów waha się od 700 do 1000 mm rocznic, przypadały na okresy suchej i ciepłej pogody przyspieszającej rozwój owadów i podnoszącej płodność, niskie zaś temperatury i wilgotne powietrze hamowały rozwój i sprzyjały chorobom. Istotne znaczenie mają tylko krańcowe odchylenia od normy i ich anormalny, utrzymujący się kilka lat przebieg. Badacze kanadyjscy i rosyjscy stwierdzili później, że wahania liczcbno-Zei owadów łączą się z określonymi typami cyrkulacji wyższych warstw atmosfery wyznaczającymi wieloletnie typy pogody.

masowych pojawńw owadńw 1₇₉

_Tvp cyrkulacji atmosferycznej wyznaczać może początek , _k ,ehności owadów w okresie gradacyjnym. jak również,w,J, '"    P°zmm ti-

—o*raficiny gradac ji i kierunki jej rozprzestrzeniania sic    ' ^l,czebnością za„ę_g

fTw |»’*slata na dużych obszarach (t/w gradacje nndcm, * ^wc<ególwe gradac,i.

E-W-    -■

charakterystyczne ujemne anomalie temperatury , ciśnienia powT^wTlT^

ta# ^wsthodn,ej ^{1 p0tUdn}'^nWq    ***** TOWe Izwłaszcza pny^yrkulacii

W okresach cyrkulacji zachodniej. w strefie klimatńw

U sosnówka, kuprńwka rudnica, brudnica mn.szka. strzygoma cho,nówka, borecznik nidv. zwójka zieloncezka). Okresy cyrkulacji zachodniej sa raczej wolne od gradacji wymienił, nych szkodników, a jedynie miernikowce występują masowo, np. poproch cetyniak

Należy jednak zauważyć, że bezpośrednie znaczenie warunków meteon,logicznych dla przebiegu procesów gradacyjnych wydaje się być mniejsze mz ich rola pośrednia. Czynniki meteorologiczne mogą ograniczać populacje owadów także w sposób mechaniczny. przy czym taki charakter działania mają silne deszcze, wiatry i inne podobne zjawiska.

Pośrednia rola pogody w przebiegu zmian liczebności populacji realizuje się poprzez oddziaływanie na zmiany stanu roślin pokarmowych i zmiany aktywności wrogów naturalnych. a szczególnie zachwianie stosunków w synchronizacji rozwoju danego gatunku fito-faga z kompleksem jego drapieżców, pasożytów, chorób i rozwojem roślin żywicielskich. Ponieważ okresy sprzyjające zwiększeniu liczebności każdej populacji są krótkie, przeto i pośrednia rola warunków meteorologicznych jest istotna, gdy oddziałują one w sposób odbiegający od warunków właściwych dla danego klimatu w określonym czasie.

W najprostszym przypadku pogoda może określać stopień pokrywania się fenologii owada i jego rośliny żywicielskicj. Ciepły marzec przy spics/a wylęg gąsienic zwójki zieli*-neczki. który następuje wcześniej niż rozwój liści dębów, co prowadzi do załamania gradacji na skutek wywołanej głodem wy sokiej śmiertelności tego owada Większe jeszcze znaczenie w dynamice liczebności owadów roślinożernych odgry wają wywołane przebiegiem pogody zmiany stanu fizjologicznego roślm pokarmowych. Szczególnie wyraźnie reagują na osłabienie drzew szkodniki żerujące w ły ku. miazdze i drewnie. Jednakże , a owadow odżywiających się igłami drzew iglastych osłabienie drzew jot czynni ici •    .

nego. a zwiększa się ud/.al rozpuszczalnych związków    ^    ,_VnK-

co czyni pokarm bardziej efektywnym dla wOT**¹)- L nonulacji przynajmniej owa-

waż jednak, jak to zaznaczono poprzednio, wzrost icZc n sc    ^ więc /miany

dów liściożemych dokonuje się głównie dzięki ograniezo ^    względem

aktywności wrogów naturalnych pod wpływem pogody mogą mieć p*

większe jeszcze znaczenie niż zmiany stanu roślin żywicie    ^ aktyw now ich

Dostatecznie wysoka śmiertelność owadów ma "''k' ^wujowych. które są r^C'¹' prześladowców pokrywa się z występowaniem ty >-'^sgd\ temperatura powie-'biotem ataku. Kruszynek leśny p*>raża np. jaja osnui h    j_oWy maja. » >>^łVJ-

'raa wynosi ok. 20'C. Osnuja składa jaja od końca »* _wjo>na ,_cst chKwJn.i akt*« sic warunki pogodowe mogą być bardzo zmienne. -    •    • |_n3C/cl jest. gdy l^{xv ;}

ność kruszynka maleje, a wzrasta liczba przeżywając. -