ksiazka5

świadomości negatywny początek Jako swoisty sygnał oznaczający brak pomyślności i dobra, lecz pozbawiony bardziej konkretnej, zmysłowej treści. Zło wyrządzone postaci, z którą solidaryzuje się odbiorca, odczuwalne jest juko zachwianie ładu i harmonii świata przedstawianego, które powinny być jak najszybciej przywrócone. Na tym polega specyficzna filozofia ludowej bajki. tyio ma ona, Jak powiada A. .łoiłeś, wielo wspólnego z etyką w rozumieniu filozoficznym. W przeciwieństwie do „etyki postępowania” odpowiadającej na pytanie, „co powinienem robić?”, bajka wy-Juśnin, „jak powinno dziać sic w życiu”. Ukazano seria zdarzeń wyraża 'specyficzną dla tego gatunku etykę dzianin się, cwaną tez przez Jolłcsa „naiwnym inora-Icm". Baśń Jest zatem formą, w której „dzianie się, bieg rzeczy, są uporządkowane tok, by w pełni o; ipo-wiadały wymaganiom naiwnego morału, a więc według naszego absolutnego sądu uczuciowego były dobre- i »sprawie<ilłwc«i" ^,s.

Spróbujmy teraz odnieść główne właściwości ludowej bajki magicznej (przy takim rozumieniu tego gatunku, jakie odnajdziemy w fundamentalne) dla tej problematyki rozprawie W. Proppa 10) do uogólnionego modelu twórczości dziecięcej. /. modelem tym łączy bąjki; przede wszystkim specyficzna toleologic.jnwie fabuły zmierza ona do .pozytywnego zakończenia, czyniącego zn<io.ść powszechnym oczekiwaniom i u|»o-dobaniom młodych czytelników. Aby opuwieść zainteresowała i trzymała w napięciu, niezbędne ji?;t właściwe łączenie elementów jwzytywnych i negatywnych, dobrych i złych |X).staci, wydarzeń szczęśliwych i smutnych. Posłuchajmy, oo mówi na ten lemat -klasyk literatury dziecięcej, autor często odwołujący się do schematu baśniowego w utworach pozornie realistycznych. „Nie cenilibyśmy radości stwierdza K. Makuszyński — gdyby była wiecznotrwała i snuła się

nieprzerwanie. Gorycz bóhi i dotkliwość cierpieniu tym słodszą nom czyuiią radość, oo się zjaw. Nie byłoby rod ości bez .smutku Nikt by nie wiedział, że to radość właśnie. Tym skwapliwiej witamy dziob, że przed nim snuła .sit; mroczna, oślepia noc"^,7i Bajka ze względu na swa lapidarność, jcdnowi)tk(M'<)ść i brak rozwlekłych opisów nie przekracza możliwości per-ccpcyjnych małych czytelników, zdolnych do skoncentrowania się na opowiadanej historii tylko wówczas, gdy nic będzie ona /.byt .skomplikowana |xxl względem kompozycyjnym i za długaTNic w pełni ukształtowanym di arak terom i niezbyt Jasnym wyobrażeniom i sądom mora Lny m dzieci odpowiada upruszczo.iy świat bajki, w którym przy ocenie bohaterów jednoznacznie rozdzielone rx)staly blaski i cienie, gdzie niepodobna pomylić łiię przy ocenie bohalcró)V, Radość i satysfak cję płynącą ze npclnicnJn się przewidywanego biegli zdarzeń w duchu „naiwnego morału” ludowej opowieści potraktować przy tym można jako najwcześniejsze, ważne przeżycie etyczne dzieoku, wyprzedzające w rozwoju osobniczym bardziej pogłębioną refleksji; nad złożonością i niejednoznacznością ludzkich postaw i poczynań. Wreszcie niewielkiej wiedzy ży ciowej potencjalnego o<lblorcy odpowiada antypwycłio-logizm bajki, prezentacja postaci pozbawianych „wnętrza" i. zgodnie z jx>etyki| ludowych opowieści magicznych, skoncentrowanie się na następstwie zdarzeń fabularnych.

Stąd też wydaje się, że spotykany w praktyce wydawniczej dziewiętnastko wieku adres „dla dzieci i ludu", stawiający na równi „nicdomertycłl". pod względem cywilizacyjnym chłopów oraz , .niedojrzałe" biologicznie i psychicznie dziecko, nic był pozbawiony głębszego smuiu. Zgodność zasadniczych właściwości ludowej bajki magicznej z postulatami formułowanymi pod adresem literatury dziecięcej oraz możliwościn-7fl