ksiazka9

■

w d/iutanie partnera; rzadko występuj.| działania wspólne. W kontaktach / donn lymi d/icci mówią zwykle mniej iii/ dorośli.

Szczególną rolę w lo/mowie odgrywają pytmiia: służą nawiązywaniu i |mhI(i/v mywaniu konluklu, a lakżc realizowaniu celu rozmowy, jakim jest zdobycie udoi maeji. Tendencja do zadawania pytań zwiększa się wraz z wiekiem i najwyra/ni. | występuje w 4. 5. r.ż. Okres ten jest nazywany wiekiem p\lmi (S/.umaii, 19.19, Piagcl. 1966). W okresie średniego dzieciństwa najczęściej stawiane są pytania, kin rycli źródłem jest obserwowanie przez dziecko rozmaitych przedmiotów, zjawisk z.łlar/.eń czy też ich obrazowych przedstawień (obrazki, filuty), nj>.: „Dlaczego, |*d tramwaj skręca to piszczy?" Pytania synpniktyc/nc dotyczące organizowaniu doświadczenia na podstawie własnego działania pojawiają się najczęściej w wieku 3;6 (np. „Czy, jak nie umiem liczyć, to mogę kupować?"), a następnie ich liczba do końca okresu przedszkolnego sukcesywnie zmniejsza się. Natomiast liczba pytań heurystycznych, przez które dziecko zmierza do wyjaśnienia i iiporządkowam.i wiedzy o świecie (np. „A skipi się biorą pieniądze?"). rośnie do 5. r.ż. a (Kitem sp.ul.i (Ligęza. 19X2).

Sprawności konwcrsacyjnc u progu szkoły są jeszcze niewielkie. Dzieci zdobyły s|»orc umiejętności w zakresie zachowania się woIk*c (laiincra (KKlczas rozmowy (reguły retoryki interpersonalnej); staraj;) się mówić na temat, nic pr/erywiu' mówiącemu, być grzecznym w rozmowie Nie potrafią jednak jeszcze dobr/c korzystać z języka jako narzędzia konwersacji (reguły retoryki tekstowej); uli wypowiedzi są niejasne, nieekonomiczne. Nawet dla najstarszych dzieci przed szkolnych język nie stanowi jeszcze dobrego środka nawiązywania i jiodtr/ymywa nia kontaktów, o czym świadczy mniejsza liczba pytań kierowanych do nieznanego partnera zabawy.

3.6. Rozwój emocjonalny

< Osiągnięcia dziecka w dziedzinie rozwoju |>o/nawezcgo, językowego ora/, obrazu własnej osoby stanowią |H>dslawę dla rozwoju emocjonalnego. Między 2. a 6. i z dziecko coraz lepiej rozumie emocje własne i innych osób, /dobywa zdolność regulowania ekspresji własnych emocji. J. Durni (Duun. Iłrown, 1991) zauważa, zc «nI 2. r.ż. zaznacza się wyraźny wzrost zdolności i skłonności do mówienia o emocjach i refleksji nad nimi. Dzięki rozmowom o emocjach dzieci mogą dzielić się swymi doświadczeniami, pozostawać w intymnych stosunkach z innymi osobami (Steni, 19X5). Dzieci komentują i wyjaśniają reakcje emocjonalne innych osób. Podobnie Szuman (I96X) uważa, źc gdyby człowiek nic nazwał przeżyć, nic mógłby innym przekazywać tego. co czuje i sam nic byłby lego świadomy. W dziennikach mowy dzieci w 2. r 4. r.ż. nazwy stanów i przeżyć uczuciowych stanowią |m» 6.6% wszystkich nazw czynności wyrażonych czasownikowo.

Młodsze dzieci przedszkolne |K>!rafią właściwie oceniać przyczyny podstawo wycli reakcji emocjonalnych. Jednak są skłonne zwracać uwagę raczej na czynniki zewnętrzne wywołujące emocje niż na wewnętrzne (z wiekiem zasada la ulega odwróceniu). Potrafią przewidywać w zabawie, co może zrobić rówieśnik przeju-fti *|"i‘ y określone emocje. Nabywają umiejętności zaradczych. klóie pozwalają im manipulować zachowaniami i uczuciami innych osób przez wyrażanie własnych 9mu* ji, np przytulanie się (l.a/atus, 1991). Dzięki lenili dobrze radzą sobie w kon Nidach z dorosłymi i rówieśnikami. Wzrastająca świadomość i stosowanie od|>o ftln liiu li procedur zaradczych sprawia, ze wybuchy złości przedszkolaków stają •lyrz .nisze Znaczący wpływ mają w rym względzie dorośli, którzy zachęcają do *' yia/ama |>o/,yiywuych emocji, a hamowania negatywnych. Wskazówki dorosłych IiimI/iców. nauczycieli) służą kulturowej kontroli emocji, co zapewnia dziecku k»Hiiłln\vame pozytywnych relacji interpersonalnych.

|(o/wój poznawczy, a także rozwój obrazu własnej osoby |K)Z.w.dują na |H>jawic-filo się w 2. V r.z. takich emocji, jak: duma, wstyd, wina. zazdrość czy zakło|H>tanic. Ida rozwoju niektórych z nich |x>tr/ehna jest obecność innych osób. Na przykład iiuui.i czy zazdrość powstają wskutek tych interakcji z otoczeniem, które są istotne •Ilu samooceny i oceny przez innych. Dzieci stają się coraz baid/icj świadome zna

•    /• ma porażki i mogą cierpieć w wyniku niekorzystnych dla siebie | mrów nań z innymi W późniejszym wieku /dolne będą do dokonywania jrorówiiań z osobami goi H/yim w celu |Hxlnicsicuia poczucia własnej waitości (Wills, 1990). W miarę jak u d/icei rozwija się rozumienie wyznaczników dobrego zachowania. olx*cność lliliyth nie jest konieczna tło wystąpienia określonych emocji. Wina jmjawia się u odniesieniu do norm moralnych, zaś w styd w odniesieniu do ideałów osobistych

3.7. Rozwój społeczny

Ko/wój s|x»łeczny można rozpatrywać z dwóch punktów widzenia: 11) jako Integrowanie się dzieci w- gni|>ę sjHdeczną, często określane mianem socjalizacji, (ź) jako kształtowanie się jednostki w giupie. czyli proces dochodzenia do unikatowych wzorów przezywania, myślenia 1 działania w różnych sytuacjach.

Phhcs socjalizacji prowadzi do opanowania przez jednostkę wiedzy o swojej giupie oiaz wiedzy o rolach społecznych, a lakzc do opanowania przyjętych w lei giupie standardów 1 wartości. Wiedza o rolach dotyczy relacji osoby jrclniąccj daną mię icóiki. ucznia, kolegi, dyżurnego) z grupą społeczną, określa prawa 1 olmwią/ki p- luiącogo daną rolę.

Dla dziecka w wieku przedszkolnym dobrą szkołą społecznego uczenia się są zabawy. Swoistość tej formy działania dziecka |>olcgu. zdaniem Wygotskiego łl9f»t»), na urzeczywistnianiu potrzeb, realizowaniu motywów działania 1 alek lywitych dążeń dziecka. Szczególnie ważne są zabawy w role. które pozwalają odkiywać reguły związane z daną rolą. Dzięki Icmu dziecko może poznać istotę il.uiej roli. „To, co jest dla dziecka niezauważalne w życiu, w zabawie staje się regułą zachowaniu" (Wygotski, 196(i, s. (><»). Stąd dziecko jest jedynie pozornie swobodne w zabawie; naprawdę jest ograniczone przez ustanow ione przez siebie

•    innego reguły. W tym ujawnia się inny jeszcze aspekt socjalizującego znaczenia zabawy w rozwoju dziecku. Otóż w zabawie dziecko mc działa zgodnie z nar/u cmiymi regułami, ale samo je ustanawia 1 im podporządkowuje swoje d/iułunic liwolticja zabawy t«» ewolucja stosunku dziecka do reguł: od zabaw w jawnych