książka1

pozostawia jakby w zawieszeniu, w próbni sprawę interpretacji tekstu literackiego, o tyle kontakt z. książką w przedszkolu zakłada, a nawet wymusza w |>ownym sensie identyczność reakcji całej zbiorowości dziecięcej na tekst literacki i nic pozostawia miejsca na zindywidualizowani) interpretację swobodna Wyprowadzenie / tekstu dyrektywy postępowania, a także wprowadzenie jej w czyn implikuje bowiem jednoznaczność interpretacji i konkretyzacji utworu. Zakłada on także całkowite podporządkowanie się odbiorców sile perswazyjnej tekstu, nic pozostawiając miejsca na refleksję, kontemplację, odrzucenie czy też. przeciwstawienie się zawartym w nim treściom. Zgodnie z tym, o czym była mowa w punkcie pierwszym tego rozdziału, przeciwstawienie się tekstowi nawet w trybie protestu natury estetycznej równoznaczne jest z przeciwstawieniem się instytucji przedszkola.

Również i wówczas, gdy przedszkolne zajęciu z literatur;) majq pełnić funkcje nie bezpośrednio dyrektywne, lecz na przykład służyć tak zwanemu wychowaniu estetycznemu, mechanizm oddziaływania pozostaje ten sam, to znaczy ma charakter organizowanego, zbiorowego aplauzu dla piękna i sprzyjać może raczej formowaniu się stereotypów myślowych i werbalnych niż rzeczywistemu odczuciu estetycznemu. Spośród licznych publikacji programujących pracę z książki) w przedszkolu tylko w jednej znajdujemy ustęp wskazujący na rozumienie kontemplacyjnych funkcji literatury, na konieczność pozostawiania czytelnikowi ..luzów*’, umożliwiających samodzielne, wewnętrzne przeżycie emocji estetycznych, jakie niesie ze sobą utwór literacki: „Opowiadając (...) nic będziemy zaraz po jej wysłuchaniu ani rozmawiać / dziećmi, ani zadawać pytań. Baśń tę będą d/.icci przeżywały każde na swój sposób”¹.

Charakteryzując cechy obiegu literackiego w przedszkolu, należy tak/c zwrócić uwagę na to. co go różni od obiegu folklorystycznego, gdzie obustronna świadomość gry i umowności podkreślana jest przez, wielu badnc/.y problemu. Bajarz ludowy i jego słuchacze mają wyraźną świadomość zmyślenia. Świadomość tę budują i wspierają między innymi różne zakończenia i zagajenia baśniowe (w rodzaju: ..koniec i bomba, a kto słuchał ten trąba"). Odwrotnie w obiegu przedszkolnym: układ obu stron jest asymetryczny, nadawca „odgrywa”, a odbiorca ma to brać na serio. Im bardziej ..weźmie nu serio", tym większa jest skuteczność działaniu, tym wyższa zgodność / założonym celem. Zaprzeczona jest tu także właściwa

' J SljMccka Pro<a h il. tCitAcu wUjikim Op. tit.

<1la folkloru .natychmiastowość" istnienia tekstu, ponieważ wykonanie uiworu jest przeważnie wstępem icdynic dla dalszej nim manipulacji Wykonawca folkloru bajarz, wodzirej, przewodnik chóru jest przywódcy jrowolanym tylko do zabawy, jego rola jest ludyc/na, to znaczy oparta na zgodnej umowie obu stron. W rolę przywódczy wychowawcy wpisana jest tak również jego funkcja „nadawcy" literatury, jej dystrybutora. 'Ic funkcje nawzajem się wspierają: .pani” mu autorytet między innymi dzięki umiejętności bajania, zaś bajdy poparte autorytetem skutkują.

Charakteryzując i oceniając formulę inicjacji literackiej w przedszkolu, inicjacji niewątpliwie jednostronnie ukierunkowanej na apclaiywnc. impresywne i instrumentalne funkcje literatury, nie sposób powstrzymać się od rclleksji nad właściwym znaczeniem terminu „ludyczny”. W rozdziale poprzednim określono jako ludyczną inicjację czytelniczą w rodzinie, kładąc nacisk na jej powiązanie z czasem wolnym, na jej rekreacyjny charakter, na jej autonomiczne funkcjonowanie .samo dla siebie”, dostarczanie emocji i atrakcji, zaspokajanie ciekawości. Obecnie, mając przed oczyma tak odmienny obraz inicjacji przedszkolnej, należałoby zastanowić się jaka jest jej relacja do terminu „ludyczny”? Czy mamy jej odmówić cech ludyczności? Jeśli zaś obie inicjacje nazwiemy ludyczny* mi jaka jest zatem moc zawierania i moc odrzucania tego terminu?

Niewątpliwie właśnie posłużenie się literaturą pozwala wprowadzić atmosferę zabawy do wielu prozaicznych skądinąd czynności poznawczych c/y porządkowych, w innych zaś wypadkach sama literatura przekształca się w zabawę lub staje się bodźcem do zabawy. Możemy więc powiedzieć, ze literatura w obiegu przedszkolnym „uludycznia obowiązek” i z tej racji jej funkcję możemy określić jako ludyczną, choć jest to niewątpliwie ludyc/uość kierowana, a mc spontaniczna

Jest to jednakże tylko jedna strona medalu Możemy bowiem powiedzieć. że w pracy niniejszej nic interesuje nas jedynie to. do czego użyto literatury, w jaki sposób nią się posłużono, ale także i to. do jakiego rozumienia roli i funkcji literatury, do jakiego jej odbioru przygotowuje taka inicjacja?

Wówczas musimy stwierdzić, że przygotowuje ona raczej odbiorców .potulnych", gotowych podchwycić jakikolwiek apel i natychmiast wprowadzić go w czyn. Na tym chyba polega jej jednostronność. / czego wypływają dwa zasadnicze wnioski pedagogiczne:

Pierwszy że nie powinna ona wystarczać młodemu odbiorcy, nawet w tym momencie życia, w którym się on znajduje, i ze powinny ją