n (50)

70

30 osób. Na czele stał dyrektor, kolejno: Ogrodzki, Cieciszewski i Kiciński. Sekundowali mu „konsyliarze” i sekretarze, a nadto tłumacze, „kancelarzyści”, kopiści, „decyfranci”, kurierzy, gabinet nheimnwał 4 ..kancelarie**, iizielace sigjyaca według lfliirtza iAryfnrialnn-j^yykowegO. ,

W r. 1775 powstał w nwwoch Rady NieuOającej^Depąrtament Interesów Cudzoziemskich^⁴⁷. W skład jego, pod przewodnictwem jednego z piećżęfafZyrwehodzili czterej „konsyliarze” i mianowany przez króla sekretarz, kierujący pracą kilkunastoosobowego¹⁴⁸ personelu kancelaryjnego. Choć formalnie ten dopiero organ był pierwszym w Polsce specjalnym urzędem do spraw zagranicznych, faktycznie sprawy te prowadził nadal głównie gabinet królewski¹⁴⁹. Do spięć nie dochodziło, bo w skład personelu departamentu powoływał król po prostu swoich współpracowników z gabinetu. Tak np. Jacek Ogrodzki był równocześnie dyrektorem gabinetu i sekretarzem departamentu. Najlepiej zaś umiał się dostosować do wszystkich przemian — a nie były one czysto organizacyjne — Antoni Dzieduszycki¹⁵⁰. Kluczowe — niekiedy kierownicze — stanowiska zajmował przez cały czas panowania Stanisława Augusta i w jego gabinecie, i we wszystkich kolejnych postaciach oficjalnego resortu spraw zagranicznych, które pod koniec miały się zmieniać jak w kalejdoskopie¹⁵¹.

Oto bowiem w r. 1788 Sejm Czteroletni zniósł znienawidzoną — nie całkiem może słusznie ¹⁵² — Radę Nieustającą, w kompetencje jej departamentu wstąpiła zaś „Deputacja Interesów Cudzoziemskich” z Dzieduszyckim jako sekretarzem, A gdy Konstytucja 3 maja powołała „Straż Praw”, znalazł się w niej „minister pieczęci od spraw zagranicznych”¹⁵³. Pierwszy to wtedy raz użyto nazwy¹⁵⁴, do której po latach miała nawiązać i Druga, i Trzecia Rzeczpospolita. Ministrem został podkanclerzy litewski, Joachim Chreptowicz, który tym stanowiskiem miał się zresztą cieszyć niewiele ponad rok. Gdy bowiem w lecie 1792 r. nad dziełem Konstytucji zatriumfowała konfederacja targowicka, do której wraz z królem przystąpił małodusznie i Chreptowicz, funkcje jego przejął kanclerz Jacek Małachowski, a od maja 1793 r. sekretarz przywróconej Rady Nieustającej: wpierw Tęgoborski, potem Mory-koni, którego zastępcą został Dzieduszycki, choć do konfederacji targowickiej nie zgłosił akcesu.

Po roku insurekcja kościuszkowska przyniosła jeszcze jedną zmianę. Naczelnik

¹⁴⁷    VL, VUI, 84 n. (także Sawicki, 1/2, 30 u.); Skrzctuski, I, 291 n.; Konopczyński GURN, 13 n.; Kutrzeba, I, 270 i 334 n.; Kaczmarczyk RS, 91 n.; Kaczmarczyk-Leśnodorski, I, 381 i 412; Zarzycki, 57 n.

¹⁴⁸    Kołłątaj, 105-106, wymienia (wg stanu z r. 1788) 14 osób.

¹⁴⁹    Są co do tego zgodni Fabrc, 420; Konopczyński DPN, II, 348; Rymszyna, passim.

¹³⁰    Dzieduszycki, 382 n.; PSB, VI, 106 n.

¹³¹    Zob. np. (R.) Przcździccki DDR, 971 n.; Kaczmarczyk-Leśnodorski, n, 381, 411 n., 441, 461; Przyboś-Żelewski, 33; Zajączkowski-Reychman, 112 n.; Zarzycki, 47 n.

¹³²    Pewnych jej walorów bronią np. Konopczyński oraz Kaczmarczyk, jw.; Kutrzeba, II, 156.

¹³³    Rozdz. VII Konstytucji — tekst zob. Sawicki, 1/2, 88 n.

¹³⁴    Nie od razu się z nią oswojono; Motski mówi nadal o „ministrze interesów zagranicznych" (129, 156, 173).

21. Piotr Tomicki, podkanclerzy koronny za Zygmunta I Starego

STANISŁAW SAMOSTRZELNIK