13340 str 150 151

cięstw 2iźka, który stał na czele taborytów (radykalny odłam husytów).

2.    Byli to: starszy syn Jagiełły, Władysław III, król Polski i Węgier, który poległ pod Warną (1444), oraz prawnuk Jagiełły, Ludwik II Jagiellończyk, król Czech i Węgier, który poległ pod Mohaczem (1526).

3.    Cyprian Godebski (1765—1809), który pełnił rolę oficera oświatowego w 2. Legii generała Rymkiewicza (porucznik) i w Legii Naddunajskiej generała Kniazie -wieża (kapitan). W 1807 roku został dowódcą 8. pułku piechoty. Zginął bohaterską śmiercią w bitwie z Austriakami pod Raszynem. Jako poetą zasłynął przede wszystkim Wierszem do legiów polskich (1805).

4.    Chodzi o Lafayette’a (1757—1834). Markiz Maria Joseph Paul de Lafayette służył w wojsku francuskim od 1771 roku. W 1777 roku wyjechał z grupą ochotników do Ameryki, gdzie dosłużył się stopnia generał-majora. Wrócił do Francji w 1780 roku, opromieniony sławą bohatera walk o wolność. Po wybuchu rewolucji został dowódcą paryskiej Gwardii Narodowej i wiceprzewodniczącym Zgromadzenia Narodowego (1789). Był zwolennikiem utrzymania we Francji monarchii konstytucyjnej, przez co popadł w konflikt z jakobinami. Popularność utracił po stłumieniu manifestacji ludowych w Paryżu 17 lipca 1791 roku. Mianowany dowódcą Armii Ardenów, zamierzał użyć jej do obrony monarchii, ale natrafił na opór żołnierzy i zbiegł do Holandii. Za Napoleona nie brał udziału w życiu politycznym, a za Restauracji należał do liberalnej opozycji. Odegrał wybitną rolę w rewolucji lipcowej 1830 roku — był ponownie dowódcą Gwardii Narodowej. Odtąd jako członek Izby Deputowanych występował często z deklaracjami na temat praw Polski do niepodległości. Opiekował się serdecznie polskimi emigrantami.

5.    Józef Bem (1794—1850). W październiku 1848 roku kierował obroną Wiednia, a w listopadzie — po upadku rewolucji wiedeńskiej — przybył na Węgry. Mianowany naczelnym wodzem armii siedmiogrodzkiej, zreorganizował ją w ciągu dwóch tygodni, po czym zepchnął Austriaków na Bukowinę. Pobity pod Nagyszeben (21 stycznia 1849), po otrzymaniu posiłków rozgromił armię austriacką pod Piski (9 lutego); złamał w dwudniowej bitwie nad rzeką Nagykiikullo (2—3 marca) ofensywę feldmarszałka Puchnera i 11 marca uderzył na Nagyszeben, gdzie znajdował się rosyjski korpus interwencyjny — odrzucił go na Wołoszczyznę i 19 marca zajął Braszów. W ciągu kwietnia i maja zdobył Banat (z wyjątkiem Aradu i Temeszwaru). Do kampanii letniej przygotował trzydziestotysięczną armię, z którą przez miesiąc skutecznie bronił Siedmiogrodu przed sześćdziesięciptysięczną armią rosyjsko-austriacką. Jednakże w walnej bitwie pod Keresztur (31 lipca) został pobity. Zdołał jeszcze 5 sierpnia rozbić silną dywizję rosyjską, ale następnego dnia uległ rosyjskiemu korpusowi LUdersa. Mianowany 8 sierpnia naczelnym wodzem armii węgierskiej (po Henryku Dembińskim), zdecydował się szukać rozstrzygnięcia pod Temeszwarem i 9'Sierpnia stoczył bitwę, która na skutek zbyt wielkiej przewagi przeciwnika zakończyła się ostateczną klęską. Internowany w Turcji, Bem zdecydował się na wstąpienie do służby tureckiej (jako Murat Pasza), licząc na rychły wybuch wojny z Rosją. Zmarł w Aleppo (Syria).

6.    Murzyn — to Karol Marks (1818—1883), przyjaciele nazywali go tak z powodu bardzo ciemnej skóry; Generał — to Fryderyk Engels (1820—1895), który w latach 1841—1842 odbywał służbę wojskową w artylerii pruskiej, a podczas Wiosny Ludów walczył w Palatynacie i Badenii jako szef sztabu Augusta Wil-licha (1849). Twórcy socjalizmu naukowego byli gorącymi orędownikami sprawy polskiej. Dawali temu niejednokrotnie publiczny wyraz. Szczególnie znane są ich artykuły publikowane w latach 1848—1849 w wydawanej przez nich w Kolonii „Nowej Gazecie Reńskiej”, jak np. artykuł Marksa z 20 sierpnia 1848 roku, w którym domagał się, aby rewolucyjne Niemcy wypowiedziały wojnę Rosji, między innymi w celu odbudowania Polski.

7.    Jarosław Dąbrowski (1836—1871). Porucznik artylerii rosyjskiej, po studiach w petersburskiej Akademii Sztabu Generalnego mianowany został w 1861 roku sztabskapitanem i otrzymał przydział służbowy do Warszawy. Jeszcze w Petersburgu Dąbrowski wstąpił do organizacji spiskowej, a w Warszawie wszedł do Komitetu Miejskiego. Był konspiracyjnym naczelnikiem miasta Warszawy, a następnie przewodniczącym Komitetu Wojskowego przy Komitecie Centralnym. On to opracował plan wybuchu powstania, zakładając współdziałanie z tajną organizacją rewolucyjną oficerów rosyjskich. Aresztowany w sierpniu 1862 roku, skazany został na 15 lat katorgi. Udało mu się zbiec z więzienia etapowego w Moskwie (1864) i latem 1865 roku przyje-

151