IMG84 (5)

140

wystąpieniem Menno, który stał na gruncie doczesnych cnót zawodowych i własności prywatnej, surowość obyczajowa wspólnot baptystycznych weszła na te, wyznaczone przez etykę reformowaną, tory. Właśnie rozwój w kierunku pozaziemskiej, zakonniczej formy ascezy, był od czasów Lutra (za którym poszli też baptyści) uważany za niebiblijny i dla zbawienia niepotrzebny. Była jednak — abstrahując od nieistotnych dla naszych rozważań wspólnot półkomunistycznych — sekta baptystyczna (tzw. dompelaer, dunckards), która twardo trzymała się zasady niezdo-bywania wykształcenia oraz własności przekraczającej egzystencjalne minimum.

Także u Barclaya np. wierność dla wykonywanego zawodu pojmowana była nie w sposób kalwiński czy choćby luterański, lecz tomistyczny. Mianowicie jako naturali ratione, nieunikniona konsekwencja zaangażowania wierzących w sprawy tego świata¹⁵⁵. O ile w poglądach tych widać podobne osłabienie kalwińskiej koncepcji zawodu (jak w wielu wypowiedziach Spenera i niemieckich pietystów), to z drugiej strony znacznie wzrosła w sektach baptystycznych intensywność ekonomicznego zainteresowania sprawami zawodowymi. Jedną z nich była wynikająca pierwotnie z religijnego obowiązku ucieczki od spraw tego świata zasada odrzucania urzędów państwowych. Nawet wtedy, gdy przestała już być zasadą, pozostała u mennonitów i kwak rów jako jej konsekwencja odmowa używania broni i składania przysięgi. W parze z nią szedł nieprzezwyciężony ze wszystkich odmianach baptyz-mu sprzeciw wobec wszelkich rodzajów arystokratycznego stylu 155) Fisze więc Barclay (op. cit s. 404), że jedzenie, picie i zarobkowanie są aktami naturalnymi. nie zaś duchowymi, które można wykonywać także bez specjalnego powołania boskiego. Twierdzenie to jest odpowiedzią na (charakterystyczny) zarzut, że jeśli, jak głoszą kwakrzy, nie wolno się modlić bez specjalnej -duchowej motywacji- to nie powinno też być wolno orać bez specjalnego nakazu boskiego. Znamienne jest oczywiście, że i we współczesnych rezolucjach synodów kwakierskich zdarza się zalecenie (rada), by po zdobyciu wystarczającego majątku tego świata żyć dla królestwa bożego — choć pomysły takie trafiają się i u innych wyznan. także kalwińskich. Przyjmowanie mieszczańskiej etyki zawodowej byk) wewnętrzną adaptacją do tej oddalonej pierwotnie od świata ascezy.

jycia. Było to po części, jak u kalwinistów, następstwem zakazu wielbienia tworów doczesnych, a po części także konsekwencją tych właśnie apolitycznych czy nawet antypolitycznych zasad. W ten sposób cała trzeźwa i sumienna metodyka baptystycznego sposobu życia była spychana w dziedzinę apolitycznego życia zawodowego. Przy tym ogromne znaczenie, jakie baptystyczna nauka o zbawieniu przydawało kontroli postępowania przez będące indywidualnym objawieniem sumienie, nadawała ich zachowaniom w życiu zawodowym charakter, którego znaczenie dla rozwoju ważnych cech ducha kapitalizmu poznamy dopiero później — i to tylko o tyle, o ile jest to możliwe bez analizy całej etyki politycznej i społecznej, właściwej ascezie protestanckiej. Zobaczymy wtedy, że specyficzna forma, jaką asceza ta przyjęła u baptystów, a zwłaszcza u kwakrów, pozostawała w zgodzie z pochodzącą jeszcze z XVII wieku: honesty is the best Policy, która znalazła się także w cytowanym już wcześniej traktacie Franklina, otrzymując rangę klasycznego dokumentu. Natomiast oddziaływanie nauki kalwińskiej będziemy analizować raczej pod kątem rozbudzania prywatno-ekonomicznej energii parcia do zysku. Bowiem, mimo całej formalnej legalności koncepcji »świętego«, również i kałwiniści zupełnie nierzadko byli zwolennikami sentencji Goethego: »Kto handluje, ten jest zawsze bez sumienia, sumienie ma tylko ten, kto obserwuje* .

Dalszym ważnym elementem, który wyszedł na dobre intensywności ascezy we wspólnotach baptystycznych jest ten, który (w całym jego znaczeniu) można dojrzeć tylko w innym kontekście. Na wstępie jedna uwaga. Zupełnie celowo nie wychodziliśmy 15Q»Jako obywatel dobrze jest postępować jak większość, jako wierzący jako najlepsi* pisze np. Tti. Adams (Works of the Pur. Din. s. 138). Brzmi to nieco radykalnej, niż było pomyślane. Oznacza to, że purytańska rzetelność jeat formalistyczną legalnością, podobnie jak pokazywana często przez narody purytańskie jako cnota narodowa -prawdomówność* czy iipmghtiiess [uczciwość] jest czymś zupełnie innym, formalnie i refleksyjnie przemodelowanym — jeśli porównywać ją z przysłowiową niemiecką -uczciwością*. Formalizm etyki purytańskiej jest z kolei zupełnie adekwatnym następstwem trzymania się litery Prawa.