Magazyn6
1301

805

CZERKAWSKI WŁODZIMIERZ ALEKSANDER

W teorji ekonomiki stał na gruncie szkoły austrjackiej. Nie przeszczepiał jednak tylko cudzych pomysłów, ale starał się rozwinąć idee Mengera, Wiesera i Bóhm-Ba-werka, wznosząc nowe konstrukcje. Próbował, podobnie jak Knut Wicksell i J. B. Clark, oprzeć cały system ekonomiki na krańcowej użyteczności. Zgodnie z austrjac-ką szkołą za punkt wyjścia ekonomiki uważał potrzeby. Podkreślał stale znaczenie kon-sumcji i przyjmował słusznie, że ona decyduje o jakości i rozmiarach produkcji. Potrzeby klasyfikował na grupy według czterech ich źródeł, któremi są: organizm ludzki, świat zewnętrzny, zajęcie, społeczeństwo. Rozróżniał potrzeby społeczne i klasowe i uważał, że te ostatnie są najważniejsze dla gospodarstwa społecznego. Na podstawie badania potrzeb wyróżniał własność ziemską dużą, średnią i małą. Właściciele gospodarstw małych mają stale mniej więcej wyrównane potrzeby, które odnoszą się wyłącznie do artykułów niezbędnych. Właściciele wielkich gospodarstw rolnych, ponieważ posiadają większe dochody, poza potrzebami prymitywnemi mają też potrzeby zbytkowne. Ponieważ w zakresie tych ostatnich potrzeb moda odgrywa dużą rolę, rodzaje potrzeb tych stale się zmieniają, co pociąga za sobą ciągłe zmiany konjunktury. Robotnicy więc, pracujący na zaspokojenie potrzeb zbytkownych, nie mają zapewnionej stałej pracy. Wielka własność przez swą produkcję podnosi bogactwo narodowe, pogarsza jednak położenie robotników, bo zapewnia przewagę kapitałowi pieniężnemu, potęguje znaczenie spekulacji, daje przewagę handlowi zagranicznemu i przez zbytni podział pracy spycha człowieka do roli maszyny. Aby te skutki zanulować, potrzebna jest średnia własność rolna, która część dochodów zużywa na potrzeby ogólne i niezbędne, a część tylko na potrzeby specjalne i zbytkowne. Tern samem tworzy łącznik między dużą a małą własnością. W zakresie teorji czynników produkcji Cz. uważał, że nie należy rozróżniać ziemi od kapitału, ponieważ dochód z ziemi tym samym podlega prawidłowościom, co dochód z kapitału, a różnica polega raczej na kategorjach przyrodniczych, niż ekonomicznych. W swej teorji renty gruntowej stał na stanowisku, że podobnie jak w teorji procentu Bóhm-Bawerka, czas jest jedyną i wyłączną przyczyną powstawania czystego dochodu z ziemi. W polityce ekonomicznej zajmował pośrednie stanowisko między socjalizmem a liberalizmem, stojąc na gruncie katolickim. Uważał, że państwo musi każ demu zapewnić równe warunki rozwoju i wolność. Nie powinno wkraczać w te dziedziny, w których inicjatywa prywatna daje sobie radę, gdy jednak jednostki są za słabe finansowo, może ono współdziałać z niemi; te zaś działy produkcji, które mają znaczenie społeczne, winno nawet państwo przejąć. Popierał związki zawodowe i domagał się opieki państwa nad pracą. W polityce handlowej był zwolennikiem ceł wychowawczych. Zajmował się również kwest ją dobrobytu i dał jego samodzielną teorję. Był statystykiem, nie ograniczał się jednak tylko do zbierania cyfr, ale uważał materjal statystyczny za podstawę do rozważań teoretycznych. Przygotowywał dzieło o historii wojen w czasach nowożytnych ze stanowiska statystycznego i zebrał do niego dużo ma-terjału, którego opracowanie, niestety, przer-wpła przedwczesna śmierć. Opracował zato ruch ludności w Galicji i Krakowie. Pamiętając zawsze o naczelnem znacztniu kon-sumcji w gospodarstwie, chciał łączyć konsumentów w związki odbiorców. Dlatego też żywo interesował się spółdzielczością. Z zagadnień skarbowych opracował przypuszczalny budżet wielkiego Krakowa i finanse Galicji. Zajmował się reformą podatku domowo-czynszowego.

Ważniejsze prace: Statystyka parcelacji w Austrji. Ekonomista polski. Tom VI. Kraków 1891. — Teorja czystego dochodu z ziemi. Lwów 1893. — Wielkie gospodarstwa, ich znaczenie i istota. Kraków 1896. — Zadania państwa na polu gospodarstwa społecznego. Warszawa, Ateneum, 1890. — Siedem wykładów o kwestji społecznej i socjalizmie. Lwów 1905. — Polityka ekonomiczna (wspólnie z prof. Milewskim) 2 tomy, Kraków 1905. Wyd. II, obejmujące tyko część pisaną przez Cz., a więc Dobrobyt—Komunikacje — Ubezpieczenia — Kwestja robotnicza — Przemysł, w opracowaniu prof. Taylora, Lwów 1919. — Dzisiejsza akcja liberalizmu. Kraków 1907. — Przypuszczalny budżet wielkiego Krakowa w pierwszym roku po przyłączeniu gmin podmiejskich. Kraków 1908. —• Gęstość zaludnienia Galicji. Kraków 1911. — Kwestja drożyzny. Kraków 1912. Tłumaczył i wydal z dodaniem własnych uwag i uzupełnień Ch. Gide’a Zasady < konomji politycznej, z 3 wyd. fr. w r. 1900, w r. 1907 z 10 wyd. fr.,