Magazyn6801

82

NIEPROPORCJONALNEGO PRZYCHODU PRAWO

czynniki wytwórcze). Natomiast z punktu widzenia teorji ekonomji poszczególne konkretne wypadki nie mają wielkiego znaczenia; w ramach ekonomiki są ustalane jedynie prawidłowości ogólne, określające w danym wypadku stosunek pomiędzy nakładem czynników wytwórczych a ilością otrzymanego produktu (t. zw. „funkcja produkcji*¹) bez względu na charakter produktu oraz rodzaj użytych w produkcji czynników wytwórczych. Techniczne podstawy produkcji zostały ujęte w teorji ekonomji w prawach proporcjonalnego i nieproporcjonalnego przychodu oraz w prawie rosnącej krańcowej stopy substytucji czynników wytwórczych.

Początkowa definicja prawa nieproporcjonalnej wydajności, którą znajdujemy w pracach Turgot, Malthusa, Westa, Ricarda oraz innych ekonomistów z końca XVIII i z początku XIX wieku, brzmi w następujący sposób: i) Jeżeli przy zwiększaniu rozmiarów produkcji nie możemy powiększyć jednego z czynników wytwórczych (np. ziemi), względnie jeżeli powiększenie odbywa się kosztem jakości tego czynnika (są brane pod uprawę coraz to mniej urodzajne grunty), po przekroczeniu pewnej wielkości nakładu (w jednostkach pracy i kapitału) produkt w stosunku do tego nakładu wzrasta mniej niż proporcjonalnie. 2) Jeżeli jednak wszystkie czynniki produkcji są powiększane równomiernie (przemysł), produkt wzrasta w pewnych granicach więcej niż proporcjonalnie w stosunku do nakładu. To ostatnie zjawisko tłumaczono zapomocą korzyści, wynikających z produkcji na wielką skalę (internat economies).

Ogólne prawo nieproporcjonalnego przychodu zostało podzielone na dwie odrębne części, mianowicie na prawo zmniejszającego się przychodu w rolnictwie (pierwsza część definicji) oraz na prawo zwiększającej się wydajności w przemyśle (druga część definicji). Pomiędzy temi prawami specjalnie wielką literaturę posiada prawo zmniejszającego się przychodu w rolnictwie. Prawo to było ujmowane w sposób dwojaki: 1) W związku z powiększeniem nakładów kapitału i pracy na niezmiennym obszarze gruntu. Twierdzono mianowicie, że dodatkowe nakłady tych czynników wytwórczych po przekroczeniu pewnej granicy dają efekt stale malejący. 2) W związku z kolejnością zajmowania pod uprawę gruntów o niejednakowej jakości. Sądzono mianowicie, że w miarę zwiększania produkcji rolnej produkt na jednostkę nakładu maleje ze względu na konieczność rozszerzania uprawy na coraz to mniej urodzajne grunty. To ostatnie twierdzenie było niekiedy kwestjono-wane. Z jednej strony wysuwano przypuszczenie, że porządek zajmowania ziemi pod uprawę był inny (Carey); z drugiej zaś strony podkreślano, iż samo pojęcie ziemi gorszej i lepszej ulegało ewolucji w miarę zwiększania się intensyfikacji uprawy oraz postępu techniki rolnej (Ma r s h a 11). Należy zauważyć, że obydwie odmiany prawa zmniejszającego się przychodu w rolnictwie miały za zadanie wytłumaczenie zjawiska renty gruntowej. Nie trudno spostrzec, iż problemat nieproporcjonalnego przychodu w ujęciu klasycznem sprowadza się właściwie do dwu odrębnych zagadnień: 1) Zagadnienie pierwsze polega na ustaleniu zależności pomiędzy nakładem czynników wytwórczych w jednostkach naturalnych i ilością otrzymanego produktu. Posługując się współczesną terminologją, możemy powiedzieć, że chodzi tu o bliższe określenie kształtu „funkcji produkcji". Powyższe zagadnienie (wprawdzie niekompletnie) zostało naogół poprawnie rozwiązane w pierwszej części prawa zmniejszającego się przychodu w rolnictwie, traktującej o wpływie na rozmiary produkcji zmiany wszystkich czynników wytwórczych z wyjątkiem ziemi. 2) Zagadnienie drugie polega na uchwyceniu porządku, w jakim są wprowadzane do produkcji poszczególne czynniki wytwórcze w miarę zwiększania przedsiębiorstwa (internat economies), względnie w miarę zwiększania liczby przedsiębiorstw w danej gałęzi wytwarzania (druga forma prawa zmniejszającego się przychodu w rolnictwie oraz external economies w przemyśle). W rozpatrywanym wypadku nie zawsze może być ustalona współzależność, istniejąca pomiędzy wielkością nakładu i ilością otrzymanego produktu (nie można innemi słowy określić, czy wydajność jest więcej czy też mniej niż proporcjonalna w stosunku do nakładu) ze względu na to, że w skład jednostki nakładu wchodzą coraz to inne czynniki wytwórcze (np. zwiększenie produkcji w przedsiębiorstwie przy jed-noczesnem zastosowaniu podziału pracy prowadzi do zastąpienia robotników o wie-