FunkcjonowanieRynku R032 103

Zwiększanie popytu na czynniki wytwórcze jest z punktu widzenia sprzedawcy postępowaniem efektywnym, jeżeli dochód ze sprzedaży produktów jest większy niż koszty wynikające z wykorzystywania czynników wytwórczych. Sprzedawca jest na przykład skłonny zwiększać popyt na pracę, jeżeli dochód osiągany przez niego w wyniku zatrudnienia nowego pracownika jest większy niż koszty jego zatrudnienia oraz jeżeli ten nowy pracowmik umożliwia lepsze wykorzystanie istniejących zdolności wytwórczych.

Granicą zwiększania popytu na czynniki wytwórcze przez sprzedawcę, zmierzającego do wzrostu efektów działania na rynku, jest zrównanie się krańcowego dochodu z krańcowym kosztem. Popyt na czynniki wytwórcze zmniejsza się, jeżeli przyrost dochodów osiąganych dzięki ich wykorzystywaniu jest mniejszy niż przyrost kosztów. Sprzedawca jest więc na przykład skłonny zmniejszać popyt na pracę oraz wielkość zatrudnienia, jeżeli krańcowi pracownicy przysparzają mu więcej kosztów niż dochodów'.

7. Kształtowanie popytu

Popyt nie powstaje i nie rozwija się w sposób autonomiczny, lecz jest poddawany nieustannemu kształtowaniu przez przedsięwzięcia zmierzające do wywoływania zmian w postępowaniu nabywców oraz ich preferencjach. Proces kształtowania popytu może być rozpatrywany przynajmniej w trzech przekrojach:

—    podmiotowym, który jest związany z podmiotami kształtowania popytu;

—    instrumentalnym, wdrażającym zespół instrumentów, które mogą być wykorzystywane w procesie kształtowania popytu;

—    przedmiotowym, konkretyzującym przedmiot kształtowania, którym może być rodzaj popytu, jego wielkość, struktura, dynamika itd.

Podmiotami kształtowania popytu mogą być: państwo, podmioty gospodarcze występujące w roli sprzedawców oraz banki. Każdy z tych podmiotów styka się z popytem, który może ulatwńać, utrudniać lub nawet ograniczać jego działania. Wymienione podmioty mogą się posługiwać zróżnicowanym zespołem instrumentów oraz koncentrować uwagę na różnych rodzajach popytu.

Państwo jako podmiot kształtowania popytu może wykorzystywać przede wszystkim dwa zespoły instrumentów. Jeden z nich jest związany z systemem podatkowym, drugi — z systemem świadczeń społecznych (wydatków publicznych)¹⁰. Za pomocą tych dwóch systemów' oraz ich zmian państwo wpływa na wielkość dochodów nominalnych konsumentów oraz podmiotów gospodarczych, co oznacza, że może ono w sposób pośredni kształtować wszystkie rodzaje popytu, jego wielkość i strukturę.

Państwo, zmniejszając stopę podatkową oraz zwiększając poziom świadczeń społecznych, może wpływać na wzrost popytu konsumentów oraz podmiotów gospodarczych na produkty i usługi. Z kolei wzrost popytu na produkty i usługi pełniące funkcje czynników wytwórczych może skłaniać podmioty gospodarcze do zwiększania popytu na pracę. Regulowanie przez państwo stopy podatkowej oraz poziomu świadczeń społecznych staje się równocześnie instrumentem kształtowania popytu na pieniądz. Zmianom wielkości popytu na produkty i usługi towarzyszą z reguły zmiany w' jego strukturze.

Państwo może współuczestniczyć w' procesie kształtowania popytu również za pośrednictwem regulowania płac (sfera publiczna) oraz cen. Zmiany cen przez państwo na produkty i usługi w tych sferach, w' których utrzymuje ono monopol (energetyka, przemysł tytoniowy itd.), wpływają na poziom realnych dochodów nabywców. Zmiany tego poziomu kształtują nowu strukturę popytu. Kształtowanie przez państwo popytu za pomocą cen nie ogranicza się więc wyłącznie do tych grup produktów lub usług, których ceny ono ustala.

Uczestnikami procesu kształtowania popytu są rówmież podmioty gospodarcze działające na rynku jako sprzedawcy. Zmierzają one do wywoływania zmian w preferencjach nabywców' oraz ich strukturze. Rodzaj i zakres instrumentów, którymi posługują się podmioty gospodarcze w procesie kształtowania wielkości i struktury popytu, zależą przede wszystkim od:

¹⁰ P. Artus, Macroeconomie, Paris 1989, s. 192.

103