FunkcjonowanieRynku R03 2 093

1

Dochodowa elastyczność popytu na produkty pierwszej potrzeby kształtuje się zazwyczaj na niskim poziomie (poniżej 1). Im produkt jest bardziej niezbędny nabywcy, tym dochodowa elastyczność popytu jest bliższa 0. Jej poziom wzrasta w przypadku produktów zaspokajających potrzeby coraz wyższego rzędu, Produkty lub usługi nie muszą należeć stale do tej samej kategorii. Dany produkt może być dla różnych grup nabywców produktem zaspokajającym potrzeby wyższego rzędu lub produktem zaspokajającym potrzeby podstawowe. Zależy to od wielkości dochodów, którymi dysponują poszczególne grupy nabywców. Dla grup nabywców o niskich dochodach może on być produktem wyższego rzędu, natomiast dla nabywców o wysokich dochodach — produktem podstawowym. To oznacza, że podmioty rynku o niższym poziomie dochodów charakteryzuje niższy współczynnik dochodowej elastyczności popytu niż nabywców o wyższym poziomie dochodów.

Wielkość dochodu określa stopień ograniczeń pieniężnych, jaki napotykają nabywcy w procesie formułowania zamiarów zakupu. Przy wysokim stopniu ograniczeń pieniężnych nie muszą występować zmiany w strukturze popytu, mimo wzrostu dochodów. Cały przyrost dochodów może być w tej sytuacji kierowany na zakup produktów, które zaspokajają podstawowe potrzeby nabywców.

Zmiany w strukturze popytu pod wpływem wzrostu dochodów zależą również od relacji cen na produkty podstawowe oraz produkty wyższego rzędu. Wysokie ceny na produkty wyższego rzędu mogą powodować, że wzrost dochodów staje się podstawą zmian w strukturze popytu jedynie w obrębie grupy produktów podstawowych. Zmiany te mogą polegać na zmniejszaniu popytu na produkty podstawowe niższej jakości i zwiększaniu popytu na produkty podstawowe wyższej jakości. Przedstawione zmiany oznaczają, że w grupie produktów podstawowych mogą być takie produkty, na które popyt spada w następstwie wzrostu dochodów (pieczywo, ziemniaki itd.). Krzywa popytu odbiega wówczas od klasycznych zależności między zmianami dochodów a zmianami popytu. Zjawisko to występuje najczęściej wówczas, gdy wielkość dochodu nabywców przekracza pewien poziom, wywołujący zmianę krzywej popytu (rys. 22).

Rysunek 22

Poziom dochodów a popyt

A

Krzywa popytu wskazuje, że poczynając od punktu A wielkość popytu nie zwiększa się wraz ze wzrostem wielkości dochodu, lecz spada. Oznacza to, że dla dochodu B > A dochodowa elastyczność popytu przybiera postać E < 0.

Popyt kształtuje się nie tylko pod wpływem wielkości bieżących dochodów nabywców, lecz również pod wpływem antycypacji przyszłych dochodów. Dotyczy to wszystkich rodzajów popytu, lecz przede wszystkim popytu inwestycyjnego. Oczekiwane dochody, które mogą być osiągnięte w następstwie podjętych i zrealizowanych inwestycji, mogą być podstawą zgłaszania popytu na produkty, usługi oraz pracę. Oczekiwany przez podmioty gospodarcze wzrost dochodów może być czynnikiem wzrostu popytu na czynniki wytwórcze, a oczekiwany przez konsumentów wzrost płac może skłaniać do wzrostu popytu na produkty i usługi. Zmiany w dziedzinie popytu mogą następować również pod wpływem przekształcania w pieniądz gotówkowy pewnych aktywów, którymi dysponują nabywcy (akcje, obligacje).

Dochodowa elastyczność popytu jest odzwierciedleniem całokształtu zależności między popytem a dochodem, które zachodzą w całej strukturze podmiotowej rynku. Im bardziej elastyczny jest

93