FunkcjonowanieRynku R038 079

—    wzajemne powiązania popytu na poszczególne produkty lub usługi,

—    elastyczność popytu.

Biorąc pod uwagę przedmiot popytu, można wyróżniać popyt na produkty, usługi, pracę oraz pieniądz. Między wymienionymi rodzajami popytu istnieją wzajemne zależności. Można uznać, że najbardziej dynamicznym oraz pierwotnym zjawiskiem jest popyt na pieniądz. Zaspokajanie tego popytu umożliwia podmiotom gospodarczym zgłaszanie popytu na pracę oraz inne czynniki wytwórcze. Nabywców (konsumentów') skłania on do oferowania podaży pracy jako źródła dopływu pieniądza umożliwiającego zgłaszanie popytu na produkty i usługi.

Przedmiotem popytu mogą być produkty i usługi o zróżnicowanej strukturze właściwości oraz praca o zróżnicowanym poziomie i strukturze kwalifikacji.

Uwzględniając przeznaczenie produktów i usług lub cel, któremu mają one służyć, wyróżnia się popyt konsumpcyjny i niekonsumpcyj-ny. Popyt konsumpcyjny wyraża zamiary nabywców (konsumentów) dotyczące zakupu produktów i usług służących zaspokajaniu potrzeb konsumpcyjnych. W obrębie popytu niekonsumpcyjnego może być wyróżniony popyt produkcyjny lub inwestycyjny. Popyt produkcyjny wyraża ujawnione przez producentów' jako nabywców' zamiary zakupu produktów lub usług służących podejmowaniu oraz kontynuowaniu procesów wytwarzania przy danym kapitale trwałym. Z kolei popyt inwestycyjny jest odzwierciedleniem zamiarów zakupu takich produktów' lub usług, które umożliwiają powiększenie istniejącego kapitału trwałego. Z popytem inwestycyjnym na produkty i usługi jest zazwyczaj związany popyt na pieniądz oraz popyt na pracę, których zaspokajanie decyduje o możliwościach podejmowania przedsięwzięć inwestycyjnych.

Popyt może być ujawniany przez różnych nabywców. Wszyscy uczestnicy rynku są równocześnie podmiotami popytu. Konsumenci jako uczestnicy rynku zgłaszają popyt na produkty, usługi oraz pieniądz. Podmioty gospodarcze działające w sferze produkcji lub w sferze świadczenia usług zgłaszają popyt na produkty, usługi, pracę oraz pieniądz. Podmiotem popytu jest również państw'0, ujawniając popyt na produkty, usługi, pieniądz oraz pracę (problematyka ta jest szerzej rozpatrywana w pkt 3 tego rozdziału).

Biorąc pod uwagę stopień zmienności popytu w czasie, można wyróżniać popyt stały, popyt wahający się oraz popyt rosnący i malejący. Popyt stały wyraża względnie stały (niezmienny w czasie) poziom kształtowania się zamiarów zakupu. Przykładem popytu wahającego się jest popyt sezonowy, wynikający ze zmienności potrzeb w różnych okresach. Popyt rosnący lub malejący wyraża przyrost lub spadek popytu na poszczególne przedmioty wymiany w kolejnych okresach. Przyrost lub spadek popytu może wynikać ze zmienności potrzeb, zmian poziomu realnych dochodów oraz zmienności przedmiotów wymiany, które w różnych okresach mogą lepiej lub gorzej zaspokajać potrzeby nabywców.

Ze względu na wzajemne powiązania popytu na poszczególne produkty lub usługi można wyróżniać popyt komplementarny i popyt substytucyjny. Popyt komplementarny jest popytem na produkty lub usługi, za pomocą których w sposób łączny może być zaspokajana dana potrzeba. Relatywny wzrost popytu na jeden z produktów komplementarnych wywołuje wzrost popytu na inny produkt, i odwrotnie. Komplementarność produktów lub usług może być wysoka lub umiarkowana. W przypadku wysokiej komplementarności przedmiotów wymiany mamy do czynienia z popytem łącznym (wspólnym), a w przypadku komplementarności umiarkowanej — z popytem towarzyszącym. Popyt substytucyjny występuje wówczas, gdy dana potrzeba nabywców może być zaspokajana w sposób alternatywny za pomocą różnych produktów lub usług. Relatywny wzrost popytu na jeden z produktów substytucyjnych powoduje spadek popytu na inne produkty tej grupy i odwrotnie.

Innym kryterium wyodrębniania rodzajów popytu jest jego elastyczność. Elastyczność popytu wyraża stosunek względnych zmian popytu do względnych zmian czynnika (ceny, dochody), który wywołuje zmiany w kształtowaniu się wielkości popytu. Poszczególne rodzaje popytu, wyróżnione ze względu na stopień jego elastyczności, są zawarte w przedziale między popytem doskonale elastycznym a popytem doskonale nieelastycznym.

79