skanuj0009 (375)

26

wzajemne powiązanie zasygnalizowane na tyle późno, by nie narzucać żadnego uporządkowania. Niezależnie od liczby wątków, we wszystkich kluczowa pozostaje kwestia pamięci, której śladem są przedmioty przechowywane przez poszczególne kobiety w blaszanych puszkach i małych, osobistych skrzynkach. Członkowie każdej rodziny zbierają swoje skrawki pamięci, rekompensujące im brak solidnej, ciągłej i utrwalonej zapisem historii. Filmowe opowiadanie podporządkowuje czas i przestrzeń subiektywnej narracji, łącząc w płynną całość wypowiedzi różnych osób dokonujących selekcji ważnych dla nich elementów przeszłości jak i teraźniejszości. Krytyczki uznają ten rodzaj „przestrzennej narracji"¹ za przypisany ekspresji własnej Czarnych oraz uprawianych przez nich sposobów wyrażania, ale także odzwierciedlenie ich tożsamości, pamięci i modelu życia.

W Daughters oj Dust pojawia się cały szereg formalnych innowacji wobec konwencjonalnego kina, które „hierarchizowało różne plany, często umieszczając ludzi kolorowych na marginesie kadru"². Dash postępuje zgoła odwrotnie, dosłownie wypełniając ekran Czarnymi kobietami, z których żadna nie zostaje uprzywilejowana, ani wyeksponowana za pomocą zbliżeń, wyeliminowanych na rzecz planów ogólnych pokazujących całą grupę, bądź kilka różnych postaci. Montaż polega na naprzemiennym łączeniu ujęć Nany oraz bohaterek pozostałych wątków, co lokalizuje akcję na dwóch głównych obszarach - na plaży i w siedzibie Nany. Rozbicie widoczne jest też w porządku czasowym, w którym teraźniejszość przeplata się z wizjami z przeszłości (na przykład targu niewolników). Obserwowaną na wszystkich poziomach, swoistą dwu-płaszczyznowość filmu podkreśla muzyka, która wzbogaca warstwę znaczeniową. Kompozycja Johna Bamesa wykorzystuje nowoczesne i etniczne instrumenty, łącząc w oryginalną całość nowoczesny styl oraz autentyczną muzykę z Afryki, Indii i Środkowego Wschodu. Swoisty mistycyzm, jaki wnosi do filmu ścieżka dźwiękowa może wynikać z faktu, iż jednym z celów Barnesa było „zaprezentowanie wielu religii - tradycyjnych rytuałów Zachodnich Afrykańczyków, islamu, katolicyzmu ibaptyzmu - poprzez muzyczną ekspresję"³.

Każdej postaci towarzyszy powracający motyw, oddający za pomocą tonacji jej duchowy charakter, jak w przypadku matriarchalnej przywódczyni, której przypisano melodię „reprezentującą Erę Wodnika albo

New Age, jaki objawiał się w rodzinie Nany"¹⁶. Scenie pokazującej roztańczony kobiecy krąg, towarzyszą odgłosy z targu niewolników sprzed lat. Dzięki zastosowaniu kontrapunktu wizualno-dźwiękowego, udało się reżyserce uchwycić ponadczasowy charakter historii Czarnych kobiet, w których świadomości wymiary czasowe zlewają się w jedną całość, oddającą specyfikę i niepowtarzalność ich tożsamości. Siłę oddziaływania dźwięków potęguje bogata w elementy etniczne warstwa wizualna, zdominowana przez kolor indygo. Odcień ten, powszechnie stosowany w zachodniej Afryce, pojawia się na dłoniach starszych mężczyzn i kobiet, symbolizując ich niewolniczą przeszłość i pracę na plantacji przy pozyskiwaniu roślinnego barwnika. Kolor indygo ma znaczenie magiczne, maluje się nim ozdoby na oknach i drzwiach, by chronić się przed złem. Kontekstem niezbędnym do odczytywania znaczenia prac Dash jest nurt Czarnego feminizmu, reprezentowany przez beli ho-oks¹⁷ czyniącej z własnej podmiotowości podstawową kategorię uprawianej refleksji. W komentarzach do Daughters of Dust, hooks zwraca uwagę na wyeksponowane w nim w metaforyczny sposób psychiczne zagubienie, doświadczane przez Czarnych, których kolonizacja pozbawiała rodzinnej ziemi.

Podobnie jak teoria feministyczna lat 70. poddawała krytyce kino klasyczne, tak i w Czarnym feminizmie punktem odniesienia są dominujące dyskursy kulturowe, powielane, utrwalane i lansowane przez przemysł filmowy jako nieprzekraczalne normy. Opracowania teoretyczne włączają rozważania o kinie do antropologiczno-kulturowych omówień, gdzie obserwacje medialne rozrastają się do wymiaru ogólnokul-turowego i społecznego. Okazuje się, że mechanizm rasistowskich i ho-mofobicznych zachowań działa równie sprawnie w rzeczywistości, jak i w świecie fikcji, gdzie widzowie szukają raczej potwierdzenia swoich postaw, niż alternatywnych wzorów. Na przekór zasadom przezroczystości filmowego przekazu, Dash rozbija iluzję, odwracając, przekraczając lub całkowicie obalając obowiązujące schematy.

Dash podporządkowuje ekran Czarnym kobietom, koncentrując na nich kamerę i eksponując ich sylwetki zbliżeniami, kompozycją, montażem, w którym łączy osiągnięcia awangardowe z własnymi rozwiązaniami, pozwalającymi jej subiektywnie wykorzystać czas, przestrzeń i ciało. Wystylizowane kadry często zostają na ekranie zatrzymane, by stop-klat-

¹⁶    Tamże.

¹⁷    Afroamerykanka beli hooks świadomie używa małych liter w pisowni imienia i nazwiska, chcąc zaakcentować swoją indywidualność i podkreślić funkcjonowanie poza wszelkimi systemami normatywnymi, ograniczającymi ją jako Czarą feministkę.

1

   Manthia Diawara, IntroAuction. In: Black American Cinema. Red. M. Diawara. New York: Routledge 1993, s. 14.

2

   Erhart, dz. cyt., s. 127

3

   Notes on Daughter of Dust, http://geechee.tv/TheFilm.html.