obraz
0

stndaiyzowanym istnieje oczywiście założenie, że respondent wie dużo, ale nie na tyle dużo, by sam mógł decydować, o czym i kiedy mówić, a także by móc zadawać pytania. Dzieje się tak, bowiem drugim założeniem takiego wywiadu jest to, że to respondent jest przepytywany. Czasami odnosi się wrażenie, iż jest „przesłuchiwany”. To, co wydaje się rozmową, jest jednostronną konwersacją. To, co wydaje się obiektywną relacją respondenta, jest jednostronną relacją respondenta postawionego w roli „osoby przesłuchiwanej”. Badacze inspirujący się feminizmem sugerują, że wywiady należą do „maskulinistycznego paradygmatu” mającego swe korzenie w maskulinistycznej kulturze, akcentującego cechy męskie i wyłączającego żeńskie cechy kulturowe, takie jak wrażliwość, empatia czy emoc-jonalność. Próbuje się zatem rozwijać bliskie relacje pomiędzy respondentem a badaczem, by zminimalizować różnice statusowe w hierarchicznej strukturze kontekstu wywiadu. Badacze w wywiadzie swobodnym pokazują swoją ludzką twarz, odpowiadają na pytania, wyrażają emocje, co pozwala uzyskać bardziej szczere odpowiedzi oraz uniknąć zarzutów o nieetyczność hierarchicznych relacji w sytuacji wywiadu (zob. dalej par. 8.2.3) 8.2.2. Ćwiczenia

Poniżej przedstawię zestaw trzech ćwiczeń pomocnych w przygotowaniu się początkujących badaczy terenowych do przeprowadzania wywiadów. Dwa pierwsze mogą być stosowane przez nauczycieli w ich pracy dydaktycznej, a ćwiczenie trzecie również w pracy indywidualnej badacza bądź studenta.

L Ćwiczenia o charakterze obserwacji

Na początku przygotowujemy ogólnie problem badawczy i zestaw pytań badacza, na które będzimy chcieli znaleźć odpowiedź, zadając respondentom odpowiednie pytania. Należy pamiętać, że przeprowadzający wywiad powinien zawsze być przygotowany na możliwości pojawienia się nowych kwestii i problemów badawczych, których nie przewidział w fazie poprzedzającej badania. Powinien być na nie otwarty, a gdy się pojawią, zająć się nimi, zadając odpowiednie pytania. W badaniach jakościowych zawsze trzeba podtrzymywać „kontekst odkrycia”. Pamiętajmy, że zwykle nie są to badania o charakterze weryfikacyjnym.

Po przygotowaniu się do badań według wskazówek zawartych w paragrafie 8.2.1, tj. po dotarciu do respondenta (eksperta) i ustanowieniu

kontaktu a także uzyskaniu zgody na przepowadzenie wywiadu, możemy /.tprosić badanego na zajęcia dydaktyczne bądź spotkanie, podczas którego przeprowadzimy z nim wywiad. Jeśli zgodzi się w takim spotkaniu uczestniczyć, przedstawiamy mu nasz projekt badawczy i cele dydaktyczne .potkania. Po czym zaawansowany pod względem technicznym badacz (student) przeprowadza wywiad. Wywiad jest nagrywany na dyktafon. Studenci obserwują na żywo sytuację wywiadu. Po jego przeprowadzeniu studenci dzielą się wrażeniami, odpowiadając na dwa podstawowe pytania:

a.    Jakie były pozytywne strony przeprowadzonego wywiadu?

b.    Co można byłoby ulepszyć w technice przeprowadzonego wywiadu?

Po czym rozpoczyna się dyskusja i analiza zachowań niewerbalnych obydwu stron, kontekstu miejsca i przestrzeni przeprowadzania wywiadu, działania i wpływu technicznego wyposażenia wywiadu (magnetofon, kamera wideo, dyktafon) na zachowania respondenta, konstrukcji pytań i czasu trwania wywiadu. Temat pracy domowej dla studentów brzmi wówczas: „Opisz swoje wrażenia z obserwacji przeprowadzonego dzisiaj wywiadu”. W pracy tej studenci powinni zasugerować nowe problemy i kwestie związane z jakością przeprowadzania wywiadu. Prowadzący zajęcia sprawdza prace i zbiera wszystkie nowe obserwacje oraz problemy, które pojawiły się w pracach domowych, po czym na następnych zajęciach w skrócie przedstawia je studentom,

2. Zamiana ról

W tym ćwiczeniu studenci zmieniają się rolami, raz są obserwatorami, raz respondentami, i raz przeprowadzającymi wywiad. Studenci w małych grupach przygotowują problem badawczy, pytania badacza i zestaw pytań zadawanych w przyszłym wywiadzie bądź listę poszukiwanych informacji oraz cały scenariusz wywiadu. Po czym prowadzący zajęcia omawia z nimi ich koncepcję badawczą i scenariusz wywiadu.

Następnie studenci przeprowadzają kolejno wywiady, wymieniając się rolami. Wywiady są nagrywane kamerą wideo bądź za pomocą dyktafonu. Po przeprowadzeniu wywiadu studenci przesłuchują lub oglądają, jak przeprowadzali wywiad i komentują swoje zachowania. Pozwala to im spojrzeć na siebie z zewnątrz i uzyskać pewne informacje na temat swoich zachowań, których nie mogliby w żaden inny sposób zdobyć. Następnie każdy student daje informacje zwrotne na temat przeprowadzania wywiadu przez każdego studenta z osobna. Nagranie można w każdej chwili

175