Obraz70

odi

.\hv uh

ilyrektY

i Sv'Ih<‘ s t onnil hwv u i v «jiivin»j " iv(»\> iv\ił.«y|U) *pi\HH\jmy roz.pu

h/\c składowe części nauki. /godnie ze współczesnymi zapatryw^miunuj tych c/ęsci składv>wych jest co najmniej cztery, Są to: takty naukoww pojęcia naukowe, prawa nauki, teorie naukowe.

t akty naukowo to najprostsze, najbardziej podstawowe elementy każdej nauki en\pu>c/i>ei. Twór/4 je informacje dotyczące konkretnego stanu rzeczy lub zdarzenia w danym punkcie (odcinku) czasu i przestrzeni. Informacje te występnej /a/wsc/aj w określonym kontekście teoretycznym, obejmującym dyrekly wy w sprawie doboru i oceny faktów. Inaczej mówiąc, fakt naukowy obejmuje dane /myślowe, które często uto/samia sic z faktem empirycznym, oraz dane po/acmptrycznc. zależne od właściwości poznania ludzkiego i od określonyel założeń teoretycznych.

Odrębność faktów naukowych, badanych przez poszczególne dyscyi m nauki test podstawa powstawania odrębnych systemów pojęć tych dysey plm. Pojęcia i relacje między nimi stanowią pole semantyczne języka danej nauki. Jednocześnie system pojęć⁴ jako układ abstrakcyjny elementów nauki jest fundamentem teorii naukowej. Same zaś pojęcia, będąc elementarny mi strukturami danej nauki, stanowią jej względnie stały składnik.

Prawa nau k i mówią o istnieniu stałego stosunku między jakimiś zmicniu-lącymi się wielkościami. Prawo określa zatem stulą, to jest występującą zawsze w określonych warunkach, wzajemną zależność rzeczy lub zdurzeri, pozwala więc dostrzegać w ciągle zmieniającym się święcie czynnik porządkującej go stałości. Jeśli prawo nuukowc wiernie odbija prawidłowość realnego świata, umożliwia nam jednocześnie tłumaczenie wszystkich jednostkowych faktów^ podporządkowanych temu prawu.

Podstawę ka/dej teorii naukowej stanowi zbiór pierwotnie danych faktów dośw iadczalnych, a więc rzeczy, procesów, zdarzeń, a także ich cech i własności. Na tym fundamencie nauka buduje system podstuwowych pojęć odpow iednio zdefiniowanych. Kolejnym składnikiem teorii naukowej jest system uniwersalnych praw, niekiedy, np. w matematyce i - rzadziej - w fizyce.

utożsamianych z aksjomatami. Z kolei prawa naukowe podlegują interpreta-c j i, która polega na konfrontowaniu abstrakcyjnych składników teorii z doświad

ci

I

czeniem bądź z uznanymi twierdzeniami nauki. Istotny składnik teorii naukowej stanowią również hipotezy, które są nowymi pomysłami rozwiązań naukowych, odnoszących się do nowych faktów. Umiejętność wykrywania nowych hipotez ceni się w* nauce szczególnie wysoko, świadczy ona zarówno o rozwoju intuicji 1 wyobraźni badacza, jak i o doskonałości jego odkrywczego myśleniu. W całości jest teoria naukowa systemem wewnętrznie nicsprzecznym, tłumaczącym wszy stkie znane współcześnie fakty doświadczalne danej kategorii.

W\mienione cztery elementy nauki znajdujq swoiste odbicie w treści kształcenia. Problemem jcsi wszakże, jaki ma być zakres tępo ..odhicia” na poszczególnych poziomach nauki szkolnej. tez. czy każdy z tych elementów ma być uwzględniony w programach i podręcznikach. Jak wiadomo.

w pmftftiplct troić kształcenia ograniczano do niektórych ploinunińwi ih\juc pr/.cwanc hi(dż atiMra-kcyJiujJ wiedzy książkowej. btgli „t'uklogra(kzncinu^>> kształceniu praktycznemu Zakładano przy tym. /e uujlops/.c przygotowanie do Modlitw wy Z szych zapewnia drogo abstrakcyjnego kształceniu, w Istocie rzeczy dostępno tylko pewnemu odsetkowi młodzieży. Minto iż obecnie to przekonanie zostało podwttMte, t\n programach szkolnych nadal odcisku ślę piętno jednostronnego inlclckta.ili /nut. Ukształtowały się wszakże znaczne różnice między poszczególnymi przedmiotami, Jeśli np, w przedmiotach przyrodniczych, mimo Ich dość oderwmtego od /.yelo charakteru, uwzględnia sic coraz szerzej wszystkie cztery wymienione elementy nauki, to w przedmiotach historycznych duje się pi zewugę. niekiedy wręcz, przygniatająca, Informacjom o faktach, w motemotyce zaś coraz, większy nttul.sk klndz.tc się nn oderwane od wszelkiego doświadczenia teorię.

Aby racjonalnie uczyć się historii, biologii czy geografii, a zarazem wdrapać się do myślenia historycznego, biologicznego czy geograficznego, trzeba mieć do czynienia zarówno z faktami, jak i z (lumac/ttca je teorii}. A zatem i w wymienionych przedmiotach nauczania, i we wszystkich pozostałych powinny harmonijnie występować wspomniane wyżej elementy nauki tak, aby się ze sobą wiązały, tworztjc niesprzeczne systemy.

.lako dyskusyjny wymienia się dotqd jeden ze składników teorii naukowej, a mianowicie hipotezy. Zakłada się bowiem, że niedojrzałym naukowo uczniom trudno odróżnić hipotezę od prawa naukowego, z czego rodzi się niebezpieczeństwo przyjmowania hipotez za twierdzenia zweryfikowane. Wszakże przy pewnym zaawansowaniu uczniów obawa ta traci swoje znaczenie, przy tym nie można przecież nikogo nauczyć myślenia naukowego, odmawiając mu prawa do posługiwunia się hipotezami, myślenie naukowe sprowadza się. bowiem przede wszystkim do wytwarzania i weryfikacji hipotez. Znacznie bardziej trudna jest sprawa interpretacji jako składnika teorii naukowej. Ponieważ interpretacja wymaga głębokiej znajomości danej dziedziny wiedzy, jej zastosowanie w szkole ogólnokształcącej jest z reguły ograniczone, mogą się na tiff zdobywać tylko uczniowie klas wyższych i to pod okiem wybitnego nauczyciela.

Systemowe ujęcia treści kształcenia

Szkoła, jak o tym będzie mowa w innych częściach podręcznika, jest s y sto me m dziułujqcym, jest całością która tworzą takie elementy, jak nauczyciele, uczniowie, treść kształcenia i środowisko szkolne. Działanie tego systemu jako całości jest działaniom wszystkich jego składników i związków między nimi, ukierunkowanym przez cele kształcenia. Przy tym każdy z tych składników tworzą również, jego własne elementy, odpowiednio ze sobą powiązane.

W tym rozumieniu i treść kształcenia jest lub być powinna taka uporządkowaną całością, złożona z właściwych dla siebie składników, wchodzących w odpowiednie związki ze sobą i z innymi podstawowymi składnikami szkoły jako całość (Galant, 1994). Inaczej mówiąc, treść kształcenia, czerpana z „życia”, z obszaru całej kultury czy tylko nauki, jest w programach szkolnych poddawana jakiejś systematyzacji. .Systematycznośćjest przeciwieństwem chaosu, któty zagościwszy w programach, łatwo może zagościć w głowach uczniów. W dydaktyce współczesnej istnieje zgoda co do tego. że systematyczność \v nauce szkolnej wymaga respektowania następujących warunków: