Obraz76

nk. rozumienie tekstów, czytanie i pisanie. Zwykle przestrzega się tu zasady prymatu sprawności 1 językowych nad wiadomościami o języku, ćwiczenia w mówieniu stanowią właściwy punkt wyjścia dla analiz teoretycznych, dla pogłębiania kultury językowej dzieci - w miarę jak coraz bogatsze stają | się ich doświadczenia w zakresie języka, jak rozbudzają się ich zainteresowania.

Stosunkowo ograniczony zakres wiedzy z dziedziny lingwistyki, który znalazł dostęp do •’ programów szkoły podstawowej i średniej, nic zapewnia poznania teorii języka, może dać wszakże 'i swoisty przedsmak tej teorii.

Przedmiot nauczania zwany językiem ojczystym, wyposażony w największą \ liczbę godzin nauki, ma umożliwić młodzieży zdobycie sprawności posługiwania się językiem w mowie i piśmie, a przede wszystkim opanowanie bogatego słownictwa współczesnego, podstawowych struktur gramatycznych, umożliwia- 1 jących posługiwanie się tym słownictwem, oraz sprawności językowych związa-' ■ nych ze społeczną funkcją języka, tj. z mówieniem, rozumieniem, czytaniem 1 i pisaniem. Słownictwo i sprawności językowe są w szkole ogólnokształcącej j oparte na znakach i pojęciach powszechnie używanych. Uczniowie szkół zawo-dowych ponadto poznają słownictwo i zdobywają sprawności językowe właści-M we dla wybranego przez nich zawodu. We wszystkich typach szkół kształcenie 1 językowe odbywa się nie tylko na lekcjach języka ojczystego, lecz na wszystkich 1 innych lekcjach i w toku różnych zajęć szkolnych.

Kultura języka mówionego i pisanego jest ważnym czynnikiem ogólnej l kultury człowieka. Zaszczepienie tej kultury przez dom rodzinny i szkołę dobrze i służy wychowaniu patriotycznemu dzieci i młodzieży. Racjonalnekształ- 1 cenie językowe sprzyja rozwojowi myślenia, sprawia że język ojczysty staje się 1 narzędziem działania społecznego w różnych sytuacjach wymagają-1 cych inicjatywy i współdziałania. Jednocześnie można przypuszczać, iż dobrej opanowanie języka przez młodzież umacnia odpowiedzialność moralną młodych ludzi za skutki własnych wypowiedzi.

Języki obce

W miarę wzrostu kontaktów międzynarodowych (turystyka, współpraca kultural- | na, gospodarcza polityczna) umacnia się znaczenie języka jako narzędzia poro- ] zumienia i działania w całym nowym dla siebie wymiarze — na płaszczyźnie współdziałania i współpracy różnych społeczności, różnych narodów. Każda z tych społeczności ma swój własny język i chętnie by się nim posługiwała w międzynarodowych kontaktach, nie jest to jednak możliwe. W sytuacji uprzywilejowanej są pod tym względem społeczności mówiące językami wielkich liczebnie narodów, a więc np. językiem angielskim, francuskim, hiszpań-l skim, niemieckim czy rosyjskim.

Wśród tych języków, uznanych za międzynarodowe, pierwszą pozycję zajmuje w świecie język angielski. Językiem tym mówi najwięcej ludzi, w nim drukuje się najwięcej książek: jest to język ważnych spotkań i konferencji międzynarodowych. Drugie miejsce przysługuje językowi francuskiemu, którym poza Francją posługuje się wiele krajów Trzeciego Świata, trzecie i czwarte — hiszpańskiemu i niemieckiemu. Wprawdzie język niemiecki po drugiej wojnie światowy stracił na znaczeniu, jednak jako język kontaktów

kulturalnych i ekonomicznych ma nadal ogromne znaczenie w świecie. Ważne miejsce zajmuje również język rosyjski, choć po upadku ZSRR nie odgrywa już tej roli co dawniej. Jest to wszakże język dominujący we wschodniej Europie, a zarazem język jednej z najbogatszych literatur na świecie.

Współczesne koncepcje nauczania języków obcych podlegają częstym zmianom. Popularna już w latach powojennych metoda gramatyczno-tłuma-czeniowa została przezwyciężona przez koncepcję audiolingwalną, w której punkt ciężkości spoczywa na kształtowaniu nawyków językowych. Ta z kolei w latach siedemdziesiątych spotkała się z ostrą krytyką ze strony zwolenników koncepcji kognitywnej. Kognitywiści wyższość swej metody widzą w tym, że zapewnia uczniom umiejętność skutecznego porozumiewania się w języku obcym, niezależnie od tego, czy używane przez nich wyrażenia językowe są poprawne, czy nie. Akcentują oni znaczenie pracy samego ucznia oraz konieczność uwzględniania czynnika świadomości w procesie uczenia się języka obcego. Jak wykazały badania H. Komorowskiej (1979), najważniejsza rolę w tym procesie odgrywa nie nauczyciel, lecz sam uczeń, a zwłaszcza jego odpowiednio rozwinięta motywacja wraz z umiejętnością organizowania pracy własnej, co sprzyja osiąganiu znacznie lepszych wyników niż poprzez systematyczną, choć nużącą pracę nad opanowaniem gramatyki i wytwarzaniem nawyków językowych.

Literatura piękna

Kształcenie językowe pozostaje w bliskim związku z edukacją literacką. Podobnie jak język ojczysty, literatura piękna - jej poznawanie i przeżywanie - stanowi we wszystkich krajach ważki czynnik wykształcenia ogólnego.

Literatura to jedna z dziedzin sztuki, jako taka daje więc inne poznanie świata niż pozostałe przedmioty nauczania, jak matematyka, fizyka, biologia, geografia czy historia. Poznanie to jest inne zarówno w tym sensie, że treść przedstawianych przez nią zjawisk obejmuje znacznie większe obszary życia niż poszczególne dyscypliny naukowe, jak też jest ono swoiste ze względu na formę wyrazu.

Dominującym przedmiotem zainteresowań poznawczych literatury jest człowiek, jego związki ze społeczeństwem, jego świat wewnętrzny, jego historia, teraźniejszość, jego praca wytwórcza i działalność kulturalna, jego wielkość i małość. Jest rzeczą interesującą, w jakim stopniu nauczanie literatury nawiązuje do ogólnej, pozapolonistycznej wiedzy ucznia, w jakim zaś tę wiedzę rozszerza, pogłębia i wzbogaca.

Jakość poznania, jakie zapewnia literatura, jest zasadniczo różna od jakości poznania naukowego. O ile w tym drugim sądy opisujące i wyjaśniające rzeczywistość mają — przynajmniej w swoim założeniu - charakter obiektywny i w zasadzie może je weryfikować każdy, kto chciałby i umiałby to robić, o tyle dzieło literackie jest wyrazem osobowości twórcy, jego subiektywnych postaw, wiedzy o świecie, jego sposobu wartościowania spraw ludzkich i wartości

111