Obraz3

§ 157. Podział czasowników na koniugacje. Podstawą podziału ;zasowników prasłowiańskich na koniugacje był temat czasu teraźniejszego. Temat czasu teraźniejszego w języku prasłowiańskim był wyodrębniany na innych zasadach, niż ma to miejsce we współczesnym języku polskim.

We współczesnym języku polskim w trakcie odmiany przez osoby i iiczby wyodrębniamy w czasowniku dwa człony:

ljkońcówkę czyli część końcową, podlegającą wymianie,

2) temat czyli początkową, niezmienną część wyrazu, która pozostaje po odcięciu końcówek i w której może dochodzić do wymian morfonologicznych samogłoskowych i spółgłoskowych, np.:

1.	ńos-ę	pek-ę	#ign-ę	piś-ę	pij"?	goń-ę	voż-ę	Ćyta-m	ume-m
2.	ńeś-eś	peć-eś	3vigń-eś	piś-eś	pij-eś	goń-iś	voź-is	ćyta-ś	ume-Ś
3.	ńeś-e	peć-e	^źigń-e	piś-e	pij^-e	goń-i	voź-i	ćyta-0	urńe-0

W podanych przykładach wyodrębniamy:

1)    zestawy końcówek:

a)    -ą, -es, -e,

b)    -ę, -is // -ys, -i // -y,

c)    -m, -s, -0.

2)    tematy:

a)    nos- // ńeś-, pek- // pec-, jvign- // jvigń- , voz // voź-,

b)    pis-, pij-, goń-,

c)    cyta-, nme-.

W oparciu o końcówki 1. i 2. os. czasu teraźniejszego dzielimy czasowniki polskie na trzy koniugacje:

1)    Do koniugacji pierwszej należą czasowniki, które w 1. os. l.p. mają końcówkę -ę, a w 2. os. l.p. końcówkę -es. Jest to koniugacja -ę, -esz.

2)    Do drugiej koniugacji należą czasowniki, które w 1. os. l.p. mają końcówkę a w 2, os. l.p. końcówkę -is // -ys (po funkcjonalnie miękkiej). Jest to koniugacja -ę, -is.

3)    Do koniugacji trzeciej należą czasowniki, które w 1. os. l.p. mają końcówkę -m, a w 2. os. l.p. końcówkę -s. Jest to koniugacją-/n, -s.

W języku prasłowiańskim temat czasu teraźniejszego mógł być albo równy rdzeniowi, albo utworzony od rdzenia za pomocą przyrostków tematycznych: -o- // -e-, -no- // -ne-, -jo- // -je-, -i-. Przyrostki te w

135