Obraz2

17. Ars memorativa

metody i utwory mnemotechniczne

Staszka ściął Bolesław

po 1400- Do kodeksu naukowego wpisano polski cy,j_ojan

Kultura przekazywana głównie drogą głosową wyprać^ la specjalne narzędzia pomagające w zapamiętywaniu wiadomości i tekstów. Niektóre z nich posługiwały się szczególnymi formair,,. zwłaszcza ulubionymi wierszami. W tle jednak zwykle zauważała jest znajomość pisma.

Alfabet. Wiersze mnemotechniczne zaczynały służbę jako pomoc dydaktyczna w nauce szkolnej, związanej ściśle z piśmiennoścą — służącej bowiem uczeniu się pisania i czytania, a wreszcie profesjonalnej lektury i nvorzenia tekstów ale korzystającej z pamięciowego opanowywania pewnych treści. Po ukończeniu szkoły mogły dalej służyć do przechowywania pewnej wiedzy w pamięci, tak jak służyły ludziom niepiśmiennym, również gromadzącym w pamięci pewne teksty, np. podczas kościelnej katechezy, czy uczestnicząc w ustnej transmisji zagadek, przysłów czy pieśni.

Wszyscy znamy wierszyk Juliana Tuwima Abecadło, echo wierszy, służących nauce alfabetu, więc czyniących swoimi bohaterami jego litery. Na wyższym szczeblu piśmiennego wtajemniczenia to znajomość alfabetu wykorzystywana była do zapamiętywania treści poważniejszych. Sam wiersz Tuwima nie służy żadnemu celowi

^Pif^Lh ^Zabawy’ ^{gdyż nie} uwiera nawet wszystkich liter w porządku alfabetycznym. Fizyczność przygód, jakich doznają Tuwunowskie

i er> po upadku z pieca, przypomina średniowieczne alfabety nim-mczne. lązały one litery alfabetu z przedmiotami o podobnym

A ^z cyrklem, rozstawioną dr-,h

fc_z krzyw" rogiem. D _z motyki ^{Ub ,ic}htar/_em.

*_edemonicznym imały _SWojc    P- (Wójcik ₂₀₀^ & z lut-

3Ł^,aska-² «*«

.    dlatego, ze czwórkę pisano _u. •    ^ż, 4 -

Jja* obróconą brzuszkiem do _górv ^Jak górne 3/4

było uzasadnieniem symbol ^a)- *W oSS?*

^Możnego.    ^0,u> J«k w sys,_en)^f^Czne

Alfabet, aczkolwiek j_est f(j    ^pisu

picie /tow -

_llfa pełnił jednocześnie dwie funkcje bedac , •’    ~

-;(jralności odp.su, jak . oparciem dla namjJ T"^{0 ywa}rantem iń-aa metoda ma jednak pewnq wadę _wj. ^Ia P^ros'a i sku-fB(tłumaczyć na inny język. W każdym    ^{mC da si}« ziemie

“• r.......... i s?sarj2*

is&hstronnie mowie w okresie wsnZliT ^piśmi^ności gatgo. W utworach takich. _{Jak X}V-'Sn-^nia P'^sma 1 nr, ^SL^Uźy

-*• *—""" -'«««2^S-

*' ’    * • ’ ^B°ga; W886),

* pi^. Aby to było możliwe, musi byc ustalony alfabet.

^J jeden z najlepszych średniowiecznych wierszy polskich (Skór-•jumierającego, zob. rozdz. 26) składa się ze strofek zaczynających 'na kolejne litery alfabetu; na początku jest A w słowie Ach. strof-Jx zaczyna słowo Xr[ist]e (Chryste), Y reprezentuje słowo Ya (ja);

33 końcu jest Z w słowie /ażżycież ( zażegnijcie, zapalcie) — nie na jeszcze np. L ani Ż: pojawią się w systemie ortograficznym Stanisława Zaborowskiego Orthographia sen modus recte scńbendi et tyndi poloniami idioma (1514). W polskojęzycznych abecedariu-szach funkcjonuje alfabet łaciński, nawet kiedy już się ustala pełny zestaw polskich znaków literowych, do których prowadziła bardzo długa droga (rozdz. 14). Nic się tu nie zmieniło, i dziś naukę pisania zaczynamy od abecadła.

Rachuba czasu. Szczególnym rodzajem tekstu, który w daw-•ch czasach godziło się znać na pamięć, był kalendarz. Dziś widzi-, ’^{u n,m} tylko daty wyrażane liczbami, oraz garść imion, ale kiedyś •'° ^,naczcJ- Co najmniej do XV1-XV1I wieku podstawową formą ^ania daty, nawet w najbardziej oficjalnych dokumentach, było f^{lętCJ osob}y’ której pamięć czciła specjalna liturgia dzienna. ^{10 S|}V i pisało: w sobotę przed Andrzejem, na św. Jadwigę, w

239