Obraz1

r

wymianę e : 0\ płaczek - płaczk-a - płaczk-owi. Wymiana ta świadczy o tym, że oboczność e : 0 kontynuuje wymianę b : b (*plaćbkb ^ *placbka). A zatem c w temacie tego wyrazu powstało w wyniku pierwszej palatalizacji k pod wpływem h: *plakbkb ^ *placbkp ^ płaczek - *płakbka ^ *plaćbka ^ płaczka.

Inaczej rzecz się ma z wyrazem płacz. Moglibyśmy przyjąć, że w formach M-B l.p. płacz miała miejsce pierwsza palatalizacja k pod wpływem słabego b, który następnie zniknął: *plakh ^ *plaćb ^ płacz. Jednakże w innych formach, np. w D l.p. płaczu, w C Lp. płaczowi istnienia c nie można wyjaśnić pierwsząpalatalizacją, bo samogłoski tylne w końcówkach -u-, -owi- nie mogły spalatalizować k. Gdyby w M -B c powstało w wyniku zmiękczenia k przez b, to odmiana wyrazupłacz wyglądałaby następująco: Mpłacz, D *płaku, C *płakowi, Bpłacz itd. Tymczasem w całym paradygmacie występuje temat płacz- z wygłosowym -cz. Stąd wniosek, że owo c musiało się pojawić w wyniku oddziaływania czegoś, co występowało w całym paradygmacie, a nie tylko w formach M i B. Musimy więc przyjąć istnienie w całym paradygmacie przed końcówkamij, która wszędzie zmiękczyłaś ^ c: *plakjb^*płacb, D *plakja ^ płacza ^ płaczu itd. Był to dawny temat na -jo-, a więc j wchodząca w skład przyrostka tematycznego występowała w całym paradygmacie i wywoływała odpowiednie zmiany w poprzedzających spółgłoskach.

Przeprowadzając analogiczne rozumowanie ustal pochodzenie spółgłosek c, z, s w następujących wyrazach: boczny, dusza, duszek, loczek, łoże, możesz, C - Ms musze, muszka, położyć, susza, suszyć, żerdż.

4.    Jakiego pochodzenia są spółgłoski ć, ż, s, c, j w podanych wyrazach? Wyjaśnij, która palatalizacja zaszła w poszczególnych przykładach i jaka głoska j ą spowodowała:

cesarz, chłopiec, dróżka, na drodze, dziewica, jędza, kolec, korzec, ksiądz, lwica, Niemiec, owieczka, owca, pieniądz,

Polacy, proszek, rączka, ręce, serce, serdeczny, wózeczek

5.    Niżej podano fragmenty „Psałterza floriańskiego^,, w pisowni współczesnej. Ustal pochodzenie spółgłosekc, ź, s, c, j w wyróżnionych wyrazach:

Pasł jeśm owce oćca mego. Ręce moje uczyniły są organy, a palce moje stroiły są źałtarz. Kto zwiastował Bogu memu, ten gospodzin wszech wysłuszca jest. On posłał angieła swego i wziął mie od owiec oćca mego i pomazał mie w miłosierdziu pomazańca swego. Bracia moja mali i wielicy... wyszedł jeśm przeciwo cudzoziemcowi..., ...kto będzie przebywać w

173