PICT6158

296

nieważ chcąc /rozumieć, co się lak naprawdę dzieje w jakiejś społeczności. musi uwzględniać wszystko, co jest związane z jej funkcjonowaniem. Przebywając w nowym dla siebie środowisku badacz jest także obiektem zainteresowania jego członków, którzy wypytują go o różne rzeczy. Zdarza się. że podczas takich rozmów (szczególnie w początkowym etapie) badacz więcej opowiada o sobie, niż się dowiaduje'. Wielu autorów przestrzega przed tego typu błędem, jednak niekiedy jest to konieczne ze względu na potrzebę nawiązania dobrych stosunków z osobami badanymi, zwłaszcza wtedy, gdy badanie jest prowadzone w szczególnym (np. zamkniętym. izolowanym) środowisku. Obserwacja uczestnicząca, która jest jądrem badania etnograficznego powinna być badaniem przez wspólne doświadczanie, to znaczy zainteresowany musi w najbardziej aktywny sposób wejść w środowisko, uczestniczyć w jego pracach, robić wszystko to, co osoby przez niego badane. Jak wskazują różni autorzy nie jest to łatwe. D.E. Coe opisuje proces zmian, jakie zachodzą w nastawieniu badacza do społeczności jak i do siebie samego w roli poznającego. W początkowej fazie, trzyma się on ściśle pewnych wstępnych ustaleń, z którymi wszedł w społeczność, chciałby od razu poznać wszystkie odpowiedzi na nasuwające się pytania i jest pełen obaw, że mu się to nie uda. Po pewnym oswojeniu się ze środowiskiem staje się neofita, powoli zaczynającym zwracać uwagę na zjawiska, które nie mieściły się w jego koncepcji, wierzącym, że uda mu się znaleźć odpowiedzi na stawiane sobie pytania. W następnym etapie osiąga poziom alumna (poważnego ucznia), który' zaczyna zastanawiać co się tutaj dzieje, choć wciąż swoje opisy traktuje jako obiektywne, wolne od jego odczuć i indywidualnego języka. Coraz lepsze poznawanie badanego środowiska i osób pozwala na osiągnięcie poziom biegłego etnografa (adepta), któremu udaje się dostrzegać całość sytuacji, różnorodne jej uwarunkowania, złożoność, co umożliwia mu na coraz lesze rozumienie zjawiska^{1 2}.

Chcąc zrekonstruować życie jakiejś grupy ludzi, powinno się przebywać wśród nich tak długo, jak to możliwe i na dodatek zachowywać się tak samo jak oni. Wielu autorów zwraca nawet uwagę na stopień aktywności badacza w trakcie badań etnograficznych. 1 tak zaleca się. aby w P°² licowej fazie pobytu w nowym dla siebie środowisku ograniczać się jedynie do obserwacji ora/, raczej słuchać niż mówić. Dopiero po pewnym czasie, kiedy badana społeczność oswoi się już z obecnością badacza, wówczas może on nawiązywać krótkie rozmowy, bardziej intensywnie zadawać pytania, czy wreszcie przeprowadzać wywiady. Niektórzy etnografowie znajdują sobie „kluczowego informatora . który jest swoistego rodzaju przewodnikiem dla badacza, oprowadza go po znanym sobie terenie i objaśnia różne zawiłości⁷. Jest to najczęściej osoba, z którą udało się nawiązać najbliższe stosunki, chętna do współpracy.

Ponieważ w tego rodzaju badaniach próbuje się zrekonstruować sposoby działania oraz interakcje zachodzące pomiędzy członkami grupy, ważne jest robienie notatek bezpośrednio po dokonanej obserwacji lub po usłyszanej. bądź przeprowadzonej rozmowie (przy wykonywaniu zapisów obowiązują wszelkie zasady robienia notatek opisane przy obserwacji uczestniczącej). Zarówno podczas zbierania materiałów, jak i opracowywania danych powinno zwracać się uwagę na ochronę osób badanych, szanować ich prywatność, uważać aby nie naruszyć ich godności, zapewnić o poufności zebranych materiałów oraz ich anonimowości. Jest to ważne nie tylko z humanitarnego, ale także z prawnego punktu widzenia'.

Badania etnograficzne są niezbyt często stosowane w Polsce, mimo że trudno przecenić ich przydatność w poznawaniu klasy szkolnej³". subkultur młodzieżowych, placówek wychowawczych, różnego rodzaju organizacji i stowarzyszeń. Być może coraz szersza popularyzacja tego typu badań przyczyni się do zwiększenia częstotliwości ich stosowania w poznawaniu zjawisk pedagogicznych.

Studium przypadku to rodzaj badania, które wykorzystywane być ^może zarówno w metodologii ilościowej, jak i jakościowej. Oczywiście

1

⁵ J. Poster. The dynamics of gender in ethnogrophic research: o person vicw ..SukIic-in Qualitativc Mcthodology" 1994. Vol 4.    ^

2

D.E. Coc. Corning to uiulerstand ctlinogropliic inąuiry: lenrning. cluinging. ^łW knowing, „Studics in Qualitativc Mcthodology" 1994. vol. 4.

3

2.2. Studium przypadku