pszenica macha

KAUKAZ - OJCZYZNĄ PSZENICY?

Skąd pochodzą najdawniejsze gatunki pszenicy i ryżu? Nad odpowiedzią na to pytanie uczeni pracują już od dwóch przeszło stuleci. Tylko czy jest sens śledzić rodowód rodziny roślin zbożowych? Oczywiście, że jest! Dlatego, iż od tego zależy nasz obecny urodzaj, nasze zbiory.

Dawne rośliny zbożowe miały grube ziarna. Były one jednakże wytrzymałe i odporne na choroby. Stopniowo, przyjmując nowe pożyteczne właściwości, obłaskawiona przez człowieka roślina zbożowa traciła swoje spartańskie właściwości. Ale te właściwości można przywrócić, krzyżując rośliny (np. dzisiejszą pszenicę) z jej starożytnymi odmianami. Jedną z takich reliktowych odmian odkryto na Kaukazie. Oto dlaczego do stolicy Gruzji, do Tbilisi, lecą teraz telegramy z Japonii, Francji, Anglii, Kanady: „Przyślijcie nasiona „machy” i „zandury”¹?

Co to są za nasiona?

Angielski specjalista twierdził, że współczesna pszenica powstała ze związku dzikiej trawy i jakiegoś półdzikiego zboża — przodka współczesnej pszenicy jednoziarnistej. Wiele lat na szukanie ojczyzny pszenicy poświęcił radziecki naukowiec — Nikołaj Wawiłow. Wskazywał on, że ojczyzną pszenicy mogą być: Afganistan, Iran, północno--wschodnia część Indii, Zakaukazie, Abisynia.

W niektórych starych książkach wymieniano „machę” jako tajemniczą i nieuchwytną założycielkę rodu pszenicznego plemienia. Siady jej znajdywali archeolodzy w znaleziskach z epoki brązu. Opisywali jej właściwości — np. łamliwy kłos, z powodu którego należało jej nie kosić a obłamywać. A jednak wśród współczesnych roślin naszej ziemi „machy” nie udało się znaleźć.

Ale pewnego razu Władimir Me-nabde i jego koledzy z Gruzińskiego Instytutu Botaniki, w czasie zbiorów zbóż, w dalekim kaukaskim, górskim osiedlu zobaczyli, że tam zboża nie kosi się sierpami, jak to się zwykle robi na niewielkich tarasach w górach, a obłamuje się je drewnianymi pałeczkami. Także młócenie pszenicy odbywało się niezwykłym sposobem, mianowicie obrabiano ją drewnianymi grzechotkami w kamiennych kadziach. (Ma ona mocną błonkę, otulającą ziarno; oznaka starej odmiany).

Forma kłosa, jego struktura, barwa i łamliwość źdźbła upewniły uczonych, że oto przed nimi leży starożytna roślina zbożowa. Znalezioną w górskim osiedlu pszenicę — nazwano „macha”. W tymże rejonie uczeni odkryli i drugie botaniczne „wykopalisko” — (żywe) „zan-durę”.

Menabde zdecydował sprawdzić twierdzenie Anglika. Na doświadczalnych poletkach spróbował skrzyżować „engilops” i „zandurę” (tak jak mogło to się dziać w piątym tysiącleciu p.n.e.). Przekonał się, że związek taki nie mógł mieć miejsca z powodu biologicznej sprzeczności. W roli rodziców wystąpiły „macha” i córka „zandu^-ry” — jednoziarnianka. Na ich potomstwo oddziaływano promieniami gamma, przy tym pojawiły się mutacje — odchylenia w dziedzicznych właściwościach. Mutacje u roślin i zwierząt mogą powstawać i teraz w zwykłych przyrodniczych warunkach, ale dzieje się to niezwykle rzadko — raz na sto lat. Takim sposobem uczonym udało się przy doświadczeniach z wnukami i prawnukami „machy” jak gdyby przebiec jedno stulecie, otrzymując prawie wszystkie gatunki pszenicy egzystujące na Ziemi.

„Sielsuafa Mołodioż²

<D 54

1

„Macha” i „zandura” — endemiczne

2

gatunki pszenicy.