religia a kultura6

154 RELIGIA A KULTURA

Celem medytacji jest wywołanie zmian, poznawczych, prowadzących do uznania system'u“znaczeń religijnych za dominujący u danej jednostki system percepcji siebie i otaczającego świata.

We wszystkich tradycjach religijnych za nLezh^dne_ przygotoyyaaiejp^me-dytacji uważana iestjascezaj W jodze wyrzeczeqieJ_asceza-wymieniane sąjako piery^^ z dy/.U-Stopnuidentyfikacji..wiodącej .dolsamand.hjj Satipathana Sutra -we wszystkich tradycjach buddyzmu: hinajanie, mahajanie i tantryzmie uzna^” wana za tekst kanoniczny - mówi, że moralne oczyszczenie jest niezbędnym warunkiem wstępnym medytacji. Reguły obowiązujące w klasztorach chrzęści^ jańskich nakazują zakonnikom przygotowywać się do rozpoczęcia medytacji przez post i umartwienie. Działania te mają przyczynić się do odwarunkowania" rutynowych sposobów zachowania i pomóc medytującym uwolnić się od orientacji normatywnej, dominującej w życiu codziennym.

Drugą cechą charakterystyczną dla przebiegu medytacji we wszystkich tradycjach religijnych, jest prezentacja nowej struktury poznawczej. W Joga Sutrze Patańdżalego drugi krok, zwany Tnjana, stanowią studia nad Wedami, w których opisana jest walka pomiędzy materią a duchem. W buddyzmie hinajany medytujący musi najpierw nauczyć się.dharmy - doktryny mówiącej o strukturze rzeczywistości, fceremonja^imęjacji,|w której biorą udział kandydaci na mnichów w klasztorach hinajany, przedstawja.iówniez nawą_strukturę poznawczą, gdyż jest rytualnym wyrazem tego, że medytujący przyjmuje rolę Buddy. W procedurach medytacyjnych wszystkich tradycji buddyjskich, doktryna i j osoba Buddy są centralną strukturą nowego systemu znaczeń przyjmowanych j przez jednostkę.

Żadne księgi o buddyzmie..zen nie stanowią przygotowania d.cL_medyiacji,

| lecz medyjacjdgrzepiatana jest - przynajmniej w klasztorach - śpiewaniem sutr_ i i dharanl Sutry są cytatem i z kazań Buddy, dharani są słowami związanymi \z imionami i cnotami Buddów i Bodhisattwów.

Medytację chrześcijańską poprzedzało zawsze, czy tanie Bibiii.W starszych regul^łl^lćra^żtomycTT^medytacja utożsamiana była ze studiowaniem Biblii, powodującym jej przyswajanie. Od czasu tzw. medytacji metodologicznej (XII--XV w.) medytacja nie jest już równoznaczna z czytaniem Biblii,.Jecz.p.o jiim następuje. Mimo to specjalny fragment Biblii, w którym opisany jest jakiś epi-źodlf życia Chrystusa, jest zawsze lub prawie zawsze jej punktem wyjścia.

Między różnymi tradycjami-religijny mi występuje podobieństwo w zakresie i sto tnych_.e lem ęntó w strukturalnych medytacji. Po pierwsze, występuje w nich rozluźtuęn.iej nieruchoma pozycja ciała. Powoduje to zmianę postawy-człowieka wobec otaczającegO“świata~z aktywnej na_receptywną. Drugi z wyróżnionych elementów to zredukowanie, codziennej stymulacji sensorycznej, połączony zjednostąjną. nadstytmulacją aparatu poznawczego poprzez koncentrację na jednym przedmiocie. Tak dramatyczna zmiana w poziomie dopływu bodźców powoduje tzw. zniszczenia struktury wiarygodności otaczającego świata (Berger i Luckmann, f%6). Powoduje to zatarcie granicy między rzeczywistością a fantazją, może też doprowadzić do wystąpienia halucynacji. Aktualizacja reli-

Doświadczenie religijne

155

gijnego systemu odnięsi^uiąje.stnąj.ważruejszą.oechąxJiaraktęry^ujc^jT^^yta-

konkluzję nasuwa porównanie procedur medytacyjnych tra-* dycji mistycznych z procedurami tpedytacyjnynjfi, stworzonymi dla celó\^ tera-pęuty;cznych^ W Europie, szczególi^wT^fiTczech, metody takie były rozWiJa^^-ne_oprzez psychiatrów, którzy kompilowali elementy wzięte z tradycyjnych technik medytacyjnych z nowoczesną psychologią głębi. Przykładem jest tu „aktyw-nąjmagmącja" Junga (1933), „trening autogenny” Schultza (1932), obrazy ka-iatymiczne Leunera (1970). Dwa pierwsze elementy strukturalne - rozluźmenTe ciała i'ógrah1'Cze?ue“stymulacji zmysłów - znaleźć można także i w tych przykładach. Zamiast koncentracji na obiektach reprezentujących świat znaczeń religijnych, uwaga skupiona jest na symbolicznych przedstawieniach nieuświadomionych potrzeb i jćonfljkto w. -Ijęrąpeutycznę;.^^^    mają

także na celu zmianę sposobu przeżywania rzeczywistości przez jednostkę oraz jej samoidentyfikację, lecz pozostają one w kontekście świata znaczeń codziennych i niekoniecznie powodują powstanie doświadczenia religijnego.

Inne przykłady działań prowadzących do deprywacji sensorycznej topost, ograniczenie ilości snu oraz zredukowanie kontaktów z innymi ludźmi.

Post

Post należy do bardzo rozpowszechnLonycJi..p.r^ktyk religijnych w różnych tradycjach religijnych. Stanowi jeden z najważniejszych rytuałów religijnych w islamie, zajmuje ważne miejsce w etiopskim Kościele ortodoksyjnym (trwa tam nawet, dla niektórych kategorii osób, do 220 dni w roku), stanowi jedno z wymaganych od wszystkich wiernych, okresowo, zachowań w Kościele kato-lickijju Stanowi też element przygotowania do ważnych rytuałów religijnych w innych religiach. Powstrzymywanie się od spożywania pokarmów, niekiedy przez długi czas, charakteryzowało również wielu stygmatykó.w..Jkatolickjch (Siwek, 1953).

Zmiana metabolizmu organizmu, wynikająca z długotrwałego postu,growa-dzić-jncże*-do stanów .psycJiip^nych^ kwalifikowanych w ramach określońyćlT kultur jako stany doświadczenia religijnego. Warto zwrócić tutaj uwagę na kontekstowy aspekt interpretacji skutków postu. PosĘpodejmowany z pobudek reiigijnyęhjd.ąje^: W przeważającej mierze - efekty po^zjtywne, zaś post przeżyty czy to przymusowo (u osób które znalazły się na odludziu bez możliwości zdobycia pożywienia), czy to dobrowolnie, w warunkach eksperymentu laboratoryjnego - skutki zdecydowanie negatywne.

Ograniczenie kontaktów z innymi ludźmi

W celu uzyskania ASC, a szczególnie przeżycia doświadczenia religijnego, stosowane jest też ograniczenie kontaktów z innymi ludźmi, życie pustelnicze