s7(1)

146

LIBERALIZM

czyli kooperacja. Niekooperatywne techniki zakładały monitorowanie poziomu uzbrojenia bez udziału zainteresowanego państwa za pomocą środków technicznych. Zapewnienie bezpieczeństwa kooperatywnego miało polegać na przeciwdziałaniu nadmiernemu nagromadzeniu środków, które mogły służyć agresji zbrojnej. Wymagało poddania się ograniczeniu zdolności militarnych’².

Pojęcie „bezpieczeństwo kooperatywne” stosowano również w dyskusjach prowadzonych w pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych w ramach ONZ. Oznaczało zestaw cech i sposobów reagowania na problemy bezpieczeństwa. Bezpieczeństwo kooperatywne jest więc: I) szerokie i wielowymiarowe, 2) zasadzające się na wzajemnych gwarancjach, nie zaś na odstraszaniu. 3) otwarte pod względem członkostwa, a nie ekskluzywne, 4) faworyzujące rozwiązania wielostronne kosztem dwustronnych, 5) korzystające zarówno zc środków militarnych, jak i pozamilitarnych. 6) zakładające, że państwa są głównymi podmiotami systemu bezpieczeństwa, ale dopuszczające inne podmioty, w tym formalne instytucje bezpieczeństwa, oraz 7) podkreślające wartość wyrobienia „nawyków dialogu" w relacjach wielostronnych”. Termin ten bliski jest więc koncepcji wspólnego bezpieczeństwa i niekiedy używany zamiennie.

Bezpieczeństwo kooperatywne opiera się na założeniu, że bezpieczeństwo jest niepodzielne, a współpraca korzystna dla wszystkich uczestników. Państwo nic może wyłączyć się z działania systemu i samo zapewnić sobie bezpieczeństwa kosztem innych. Naruszenie bezpieczeństwa jednego państwa wpływa na poczucie bezpieczeństwa pozostałych. Jest to konstrukcja społeczna, zakorzeniona w praktyce międzynarodowej; państwa zachowują się tak, jakby bezpieczeństwo było niepodzielne i w ten sposób takim je czynią”.

Cele systemu kooperatywnego bezpieczeństwa są definiowane jako 1) skuteczne odpowiadanie na zagrożenia regionalne, 2) zapobieganie konfliktom za pomocą środków dyplomatycznych i rozmieszczania sil zbrojnych, 3) radzenie sobie z konfliktami, jeżeli wybuchną oraz 4) dostarczanie środkami kooperatywnymi różnych form pomocy (administracyjnej, humanitarnej ild.) w okresie postkonfliktowym. Podstawy normatywne dla

Ashton B. Carter, John D. Steinbruncr, William J. Peny,A New Concepi of Cooperom* Security, Washington: The Brooking Instilution 1992, s. 10.

^M Garetli Evaos, Wsptżlpraca dla fbkoju. Agenda globalna na Sala dzre*i(ćdtlesU]ie i naitfpne, tłum. Krzysztof Puturej, Robert Smoleń, Warszawa: PISM 1994. s. 20. Na lemat koncepcji bczptcezc listwa kooperatywnego w ramach OBWE patrz The OSCE Cancept ojCotnprehemhc and Co-tfptrcittw Security: An Over>iew oj Major MiSestones, OŚCU Secretanat Confiict Prevenlion Centrc Opcrauons Serwo, Vicmu, Jtinc 2009. SBC.GM./IOOAW 17 June 2009. ^w John G. Ruggte, MuliiSateralism. The Anaiomy and Insliluiion, .International Organizalion" 1992, L 46. nr 3.s. 566.

(WpiCCIYfotWO

KkrOHt

koopcralywncgo bezpieczeństwa stanowią zarówno wymienione cele. sam fakt współpracy (kooperacji), która tworzy pewną wspólnotę wartości, celów i projektów, oraz uzasadnienie dla poszczególnych instytucji w europejskim systemie bezpieczeństwa^{31 2}.

Położenie akcentu na rozwiązania instytucjonalne decyduje o drugim znaczeniu pojęcia „bezpieczeństwo kooperatywne”, które pojawiło się w dyskursie prowadzonym w latach dziewięćdziesiątych w ramach Sojuszu Północnoatlantyckiego. Znaczenie to jest bezpośrednio związane z koncepcją zazębiających się i wzajemnie wzmacniających instytucji. Uznano wówczas, żc wyzwania dla bezpieczeństwa stojące przed społecznością europejską nic mogą być skutecznie rozwiązane przez jedną instytucję, ale przez sieć wzajemnie zazębiających się instytucji. W jednym z komunikatów czytamy, żc NATO stanowi „integralną część wyłaniającej się, szerokiej struktury kooperatywnego bezpieczeństwa europejskiego"⁵⁴.

Termin „kooperatywne bezpieczeństwo” wyraża więc także instytucjonalny układ tworzącego się po zakończeniu zimnej wojny systemu bezpieczeństwa w Europie. Na cechę tę zwracała uwagę Jamie E. Nolan, według której „zaangażowanie kooperatywne jest strategicznym założeniem, polegającym na usiłowaniu osiągnięcia celów raczej za pomocą instytucjonalnej zgody niż przez groźby materialnego bądź fizycznego przymusu”³'.

Bezpieczeństwo zbiorowe a zbiorowa obrona

Rozróżnienie między bezpieczeństwem zbiorowym a zbiorową obroną opiera się na czterech kryteriach: 1) pochodzenia zagrożenia, 2) uniwersalności systemu, 3) instytucjonalizacji oraz 4) pełnionych funkcji. Według kryterium pochodzenia zagrożenia system zbiorowej obrony jest skierowany na zewnątrz, jego celem jest przeciwdziałanie zagrożeniu pochodzącemu spoza systemu. Potencjalny agresor jest w tym wypadku jasno określony. System bezpieczeństwa zbiorowego przeciwnie - jest skierowany do wewnątrz, ma gwarantować bezpieczeństwo w sytuacji zagrożenia zc strony jakiegoś państwa należącego do systemu. Potencjalny agresor jest

1

³⁵ John burcl. NATO Reform A!!iarxe fbhcy and Coopi'rutne Sóturity, w. Ingo fcters (red.), Abs¹ Seeurii)• Cłttilltnges. The Adafnattrja ojIrUemattonal Inuitutions. Rtforming ihe UN, NATO, Ok EU and Ok CSCE ursce I9S9, New York: l it Yertag, St Martin’² Press 1996.

2

Fina! Communkjue, A/flmtenal Meeling oj Ok Morln Atlantic Cot/ned in Ber Im, 3 Jurc 1996.

” Jannc F. Nolan, The Concept oj Cooperom² Seturity. w: Jannc E. Nolan (red.). Global Engagement Cooperatio/i and Seciirtiy m Ok 21“ Ce/itury, Washington Brookings Insiitution Press 1994. s. 4-5.