Salomonowicz (30)

106

nie interesują ustawodawcy, a kara wymierzana przez sędziego związanego ustawą, legalnymi granicami represji, jest jednak karą odstraszającą, a nie karą mającą służyć poprawie sprawcy, choć kara śmierci stanowić będzie odtąd środek represji stosowany stosunkowo rzadko w krajach cywilizowanych Europy XIX wieku¹³¹. Wychodząc zaś z epoki idei humanitarnych, które nie w pełni na trwałe wcielono w życie, zdołano natomiast w trzech kodeksach - austriackim roku 1803, francuskim roku 1810 ibawarskim roku 1813 uzyskać wysokie walory techniki ustawodawczej, precyzję sformułowań i języka ustawowego, wprowadzić etapami do kodeksów wiele ustaleń nauki. W lej mierze największym osiągnięciem był kodeks 1813 r., którego poziom fachowy miał stanowić wzór przez cały wiek XIX.

^nt Por. R. Marlinage, Histoire du drail pćntU..., s. 76, która podnosząc rolę k.k. 1810 i k.k. 1813 napisała: „Legalite, rcsponsabilitć morale, peine retributWc formctu le triplc principe cssentie! de ces oeuyres '.

Rewolucja francuska: blaski i cienie dziedzictwa

W historii nie ma łatwych bilansów wielkich wydarzeń. Rzadko stosunkowo spotykamy zjawiska tak jednoznacznie oceniane jak hitleryzm. Zazwyczaj bilanse dotyczą kwestii i wartości niewymiernych, a ocena globalna określana jest konfliktem wartości. Nic można jednak pomijać w ocenie procesu historycznego jakości życia i ofiar, zawsze niepowtarzalnych, ponoszonych przez daną generację czy dany naród. Stąd wracamy dziś do bilansu rewolucyjnego, odrzucając traktowanie dziedzictwa rewolucji francuskiej en bloc. Taka ocena była opierana na założeniu, iż skoro ideały rewolucji francuskiej stanęły u podstaw nowoczesnego świata, to wszystko, co się z tym wiąże, zasługuje nieuniknicnic na pozytywną opinię. Jest to założenie fałszywe. Dlatego też nie będę ukrywa! krytycyzmu wobec zjawiska tak zwanej historiografii jakobińskiej, do niedawna znakomicie reprezentowanej przez Alberta Soboula. Jego wielkie zasługi jako badacza nie mogą przesłonić faktu, iż w rozlicznych konstrukcjach natury zasadniczej jego spojrzenie na rewolucję miało cechy dogmatycznego i schematycznego sposobu ujęcia. Uważał, jak i wielu jego uczniów, iż obowiązuje go po dzień dzisiejszy swego rodzaju moralna identyfikacja z ludźmi i programami Roku II Republiki, którą to epokę traktował otwarcie jako prekursorską dla swego światopoglądu. W istocie odrzucał, by historyk o odmiennych niż jego własne poglądach politycznych mógł mieć rację w jakimkolwiek sporze merytorycznym. Identyfikując swoją postawę jako historyka z każdorazową polityką skrajnej lewicy francuskiej pozostawał w konsekwencji w zaklętym kręgu błędów jej ostatniego pięćdziesięciolecia.

Wywody moje kojarzą się niewątpliwie z zagadnieniem rewolucji jako zjawiska, jak i wielce dyskusyjnym problemem roli przemocy w historii, a zwłaszcza gloryfikacji tej roli w pewnym odłamie historiografii. Nie jest jednak moim zamiarem wkraczanie w debaty bezpośrednio dotyczące XX wieku, choć nikt nie może zaprzeczyć, iż pod koniec XX wieku historyk nie może patrzeć na bieg wydarzeń historycznych z tym nieukrywanym optymizmem, cechującym w swoim czasie Alberta Malhiez i tylu jego naśladowców. Odrzucając więc prezentyzm jako metodę rozważań historycznych nie możemy jednak negować faktu, iż obecnie patrzymy teraz coraz krytyczniej na rolę wielkich a kosztownych przewro-