SAM34

Rys. 3.8. Praca bezwzględna i użyteczna w układzie p, V

^vi _r| |

Vz

objętość V

Wzory (3.29) i (3.30) można stosować do układów zamkniętych i otwartych. Można także posługiwać się nimi przy rozpatrywaniu przemian nieodwracalnych, jeżeli jedyną przyczyną nieodwracalności jest skończony gradient temperatury przy przepływie ciepła pomiędzy czynnikiem termodynamicznym a źródłami zewnętrznymi (przykłady 3.2 i 3.3).

Wzory (3.29) i (3.30) nie są natomiast słuszne dla przemian nieodwracalnych przebiegających z tarciem. W przemianach tych część pracy czynnika zostaje zużyta na pokonanie oporów tarcia, w związku z czym zewnętrzna praca bezwzględna wykonana przez układ jest mniejsza niż w przemianie odwracalnej

(3.31)

dL= pdV- dL_f = pdV— dQ_f,

gdzie dL_f = d Q_f — elementarna praca (elementarne ciepło) tarcia.

Sumę zewnętrznej pracy bezwzględnej i pracy zużytej na pokonanie tarcia nazywamy pracą bezwzględną całkowitą

d L_c = d L+ d L_f = pdV

(3.32)

Pole pod krzywą przemiany w układzie p, V przedstawia więc zawsze pracę bezwzględną całkowitą. Tylko w przypadku przemian przebiegających bez tarcia pole to przedstawia pracę bezwzględną zewnętrzną. Praca bezwzględna całkowita