Scan0047 2

X o o “HM

Dalszą analizę 'właściwości składniowych form liczebnikowych rozbijemy na trzy punkty:

4.0. 1. Analizę wzajemnych oddziaływań wewnątrz grupy nominalnej, tj. między formą liczebnika a formą rzeczownika.

4.0. 2. Analizę oddziaływań między grupą nominalną, w której skład wchodzi forma liczebnikowa, a formą czasownikową.

4.0. 3. Analizę oddziaływań między grupą nominalną rozważanego typu a jej ewentualnym określeniem atrybutywnym.

Problemom wymienionym w punktach 4.0.1—4.0.3 będą odpowiadać kolejno punkty 4.1 —4.3.

4.1.    Z definicji możemy uznać istnienie wewnątrz grupy nominalnej stałego oddziaływania formy rzeczownikowej na formę liczebnikową pod względem kategorii rodzaju (dokładniej, na wybór kolumny w paradygmacie liczebnikowym). Stosunkowo rzadkie wypadki, gdy określony przypadek liczebnika reprezentuje tylko jedno słowo, zinterpretujemy jako zjawisko neutralizacji.

Wszystkie rozważano formy liczebnikowe wymagają ściśle wyznaczonej wartości liczbowej form rzeczownikowych: mnogiej¹. Uznamy więc stałe oddziaływanie drugostronne pod względem kategorii liczby, a leksemoja liczebnikowym przypiszemy liczbę jako kategorię selektywnąo wartości PI.

4.1.1.    Uznamy zatem oddziaływanie obustronne:

g°

Og₀ N_pl

Pl

gdzie „N” oznacza formę rzeczownika, „O” — formę liczebnika, a „g₀” — ustaloną wartość rodzajową.

4.1.2. Wysoce dyskusyjne są natomiast oddziaływania wewnątrz grupy nominalnej co do kategorii przypadka. Ściśle wiążą się one z powiązaniem grupy nominalnej z formą czasownikową, która narzuca wartość przypadkową grupie jako całości.

4.2. Rozważmy więc właściwości składniowe grup nominalnych, z formami liczebnikowymi uwikłanych w konstrukcje z formami czasownikowymi. Grupy takie zachowują się różnie w zależności od tego, jakie formy liczebników wchodzą w ich skład.

4.2.0.    W zależności od sposobu zachowania się zawierających je grup nominalnych wymienione, wyżej formy liczebników podzielimy na następujące podzbiory:

4.2.0. 1. Formy typu IIIc (z wyjątkiem obojgiem, obydwojgiem²) oraz formy biernikowe typu III i I (z wyjątkiem oboje, obydwoje).

4.2.0. 2. Formy dopełniaczowe.

4.2.0. 3. Formy biernikowe typu II oraz reprezentowane przez słowa dwu, dwóch, obu, obydwóch, obydwu, trzech, czterech.

4.2.0. 4. Formy celownikowe, biernikowe, narzęclnikowe i miejscownikowe nie objęte punktami 4.2.0.1 i 4.2.0.3.

4.2.0. 5. Formy mianownikowe: dwaj, dwa, dwie, obaj, oba, obie, oboje,, obydwaj, obydwa, obydwie, obydwoje, trzej, trzy, czterej, cztery.

4.2.0. 6. Pozostałe formy mianownikowe.

Dla ■ pierwszych czterech podzbiorów możemy dyskutować tylko oddziaływanie formy czasownikowej na grupę nominalną, dla dwóch następnych, ze względu na właściwości członu mianownikowego w zdaniu, polskim, także oddziaływanie przeciwne.

Formy wymienione w punktach 4.2.0.1—4.2.0.6 zostaną przedyskutowane — odpowiednio — w punktach 4.2.1—4.2.6.

4.2.1. Rozpatrzmy następujące konteksty:

(23)    Interesuję, się dwojgiem niemowląt.

(24)    Widzę    dwoje

(8) Widzę    pięć

(25)    Widzę    pięćset

\

niemowląt.-

leobiet [psów, stołów, okien), niemowląt {drzwi, kobiet, psów, stołów, okien).

Formy czasowników w rozpatrywanych zdaniach są niezależne od grup nominalnych. Formy rzeczowników natomiast zależą od form liczeb-

nom	oboje	• nasi	rodzice
gen	obojga	naszych	rodziców
__datb •	obojgu	naszym	rodzicom
acc	oboje	naszych	rodziców
inst	obojgiem	.. naszymi	rodzicami
loc	obojgu	naszych.	rodzicach.

1

ao Występowanie w tej pozycji liczby mnogiej nie jest wcale uniwersalne; por. właściwości składniowe wyrazu półtora, archaicznych póltrzecia, pólozwarta itd., pominiętych w przyp. 6, jako nie należących nawet do biernego zasobu słownikowego współczesnego polskiego inteligenta oraz w języku rosyjskim form doa, mpu, nemupe_y które muszą być uznane za wiążące się niekiedy z liczbą pojedynczą rzeczowników (rozwiązanie tradycyjne) albo za wymagające specjalnej formy rzeczownika (zob. A. A. Zalizniak, Russkoe imennoe slovoizmene, Moskya 19G7).

2

Składnia form. leksemów [oba], [obydwa] budzi pewno wątpliwości. Informatorzy zo środowiska inteligenckiego opowiadają się za składnią zgody, którą swego czasu zalecał Poradnik gramatyczny G-aertnera i Passendorfera:

Wątpliwości budził mianownik, gdzie oprócz zdania Oboje nasi rodzice obchodzą imieniny, utworzono inne Oboje naszych rodziców obchodzi imieniny, tudzież narzę-dnik, gdzie oprócz zanotowanej wyżej pojawiła się konstrukcja obojgiem naszych rodziców. Niniejszy opis wykonany został przy założeniu, że panująca jest składnia zgody..