Scan36

y,.: VI t •;.} f }. i { i / Kj I

y,.: VI t •;.} f }. i { i / Kj I

LXXVI

ZNACZENIE POJĘCIA „KATHARSIS’

patruje dzieło sztuki w kategoriach estetycznych. W takich też k atego r i ach'." jego zdaniem,' należy sżukac*“wyjaśn ienia zagadkowego pojęcia katharsis. Idąc za Goldenem uważa katharsis za przyczynę""] celową tragedii, nieodłączną od procesu twórczego znajdującegp j swój wyraz w Arystotelesowym pojęciu mimesis.( Ną wi ązuj ł^L-jcIo definicji tragedii, w której obydwa pojęcia są ze sobą gramatycznie powiązane stwierdza więc, że „jeśli tragedia^ jest naślado-ę waniem akcji poważnej, skończonej i dostatecźirie-dłtigiej dla przed- j Ustawienia zdarzeń budzących litość i trwogę, to jej proces twórczy, /

\, nazwany mimesis, musi być uwieńczony w dokonaniu się es te- I tycżnegod^    u bolesnych i przerażających \

v zdarzeń”. To este?yc2ie^oc^zczenie sprawia, że wydają się one piękne. Przyjemność połączona z oglądaniem tragedii ma więc ) ^v podłoże cżyśfo estetyczne.^;rUsiągnięcie Tego celu 'estetycznego' przezi? tragedię jeśflndżlIwe^Aizięki logicznej konstrukcji fabuły, opartej j na ciągu związków przyczynowo-skutkowych, dzięki odpowiedniej wielkości, harmonii i symetrii. Jednym słowem — dzięki „wielkości i porządkowi”, wynikającym z definicji piękna podanej w Poetyce. Ostatni człon określenia tragedii proponuje on przetłumaczyć w sposób następujący: „przez naśladowanie budzących litość i trwogę zdarzeń tragedia osiąga estetyczne oczyszczenie tych zdarzeń”.

Jak widzimy, obydwa przedstawione wyżej przykłady interpretacji katharsis w kategoriach czysto estetycznych mają wiele cech wspólnych Rozpatrują katharsis w jej ścisłym związku z procesem mimetycznym i strukturą dramatu, nawiązują wyłącznie do obiegowego znaczenia tego słowa w języku greckim, pozbawiając go wszelkich konotacji religijnych, medycznych czy etycznych.

W obydwu przypadkach jest to „estetyczne oczyszczenie zdarzeń budzących litość i trwogę”, stanowiących przedmiot akcji drama^J tycznej, które nie ma nic wspólnego z oczyszczeniem „litości-, i trwogi” w psychice odbiorcy. Dla Goldsteina jest to jednak j funkcja procesu twórczego, dla Srivastavy cel tego właśnie pro- ! cesu, którego funkcją nadrzędną jest przyjemność rozumiana jako j

[^satysfakcja” estetyczna. Musimy przyznać, że chociaż zasadnicze przesłanki tego rodzaju interpretacji wydają się słuszne, ostateczna konkluzja nawet w świetle samej Poetyki (pomijając świadectwo Polityki) jest nie do zaakceptowania. Nie da się mianowicie utrzymać, że katharsis ma charakter wyłącznie immanentny i jej dzia- / łanie nie dotyczy odbiorcy. Wbrew zapewnieniu obydwu estetyków j w tekście Poetyki Arystotelesa wielokrotnie słyszymy, że litość ) i trwogę ma wzbudzać układ zdarzeń tragicznych w czytelniku^ tragedii lub widzu przedstawienia tragicznego (np. XI, 1452^a37, XIII, 1452^b 37, 1453^d5, XIV, 1453^b5 itd). Nie do przyjęcia jest więc zastąpienie w formule definicji pojęć litości i trwogi jako przedmiotu katharsis przez „zdarzenia bolesne i przerażające”.

W XIII i XIV rozdziale Arystoteles określa przecież dokładnie warunki organizacji świata przedstawionego, które mają właśnie wywołać w odbiorcy przeżycie tych uczuć.

Estetyczno-intelektualistyczna koncepcja katharsis” Z pozoru analogiczne do przedstawionego wyżej może się wydać wyjaśnienie,

. /jakie w tym samym mniej więcej czasie na temat katharsis dali ^v'dwaj znani uczeni amerykańscy; Humprey D. F. Kitto⁵⁴ — jeden Y z najwybitniejszych znawców antycznego dramatu i Leon Golden⁵⁵. Podobnie jak Elsę i jego następcy, stoją oni na stanowisku, że | definicji tragedii zawartej w VI rozdziale Poetyki nie można traktor \\ ,%\wać w oderwaniu od całości rozważań Arystotelesa, a zwłaszcza rozważań, z których, jak zaznacza sam filozof, wynika ta.de-, ' linieją. Uważają też zgodnie, że pojęcie katharsis jest ściśle zwią-

⁵⁴ H. D. F. Kitto, Catharsis, The Classical Tradition [w:j Liter ary and Historieal Studies in Honor of //. Caplan. New- York 1966. s. ? 33    ¹47.

- L. Golden porusza problem katharsis w kilku -kolejnych artykułach: Catharsis, «Transactions of American Philological Association» 93 (1962), s. 51- 60; Mimesis and Catharsis, «Classical Philology» 64 (1969), nr 3, s. 145— 153; The Purgation Theory of Katharsis, «Journal of Aesthetics and Art Criticism» XXXI (1973), s. 473—479; Epic, Tragedy and Catharsis, «Classical Philology» 71 (1976), s. 77- 85.