,u»dni..wy i '''7 P‘-' n*mu
, > M««m ’ ,nie odróżnić w *d«m. |>»dm..,t „,| tl
-tfSSS&pSfJ * - *..........** —
Soicnu bliWf*°- I’°r-
w kiórtj A ° Tubit. <v»« 'P- f; ,y„a. o/«a również r«a„,ni|li
— *"* <£ * pod ^'^T o cUce zdaniowym mieć form, c; ,g
tX JU„, w funkcp A . . .
Zogr. .Mc A, j/. *••«%» v—
», ft/A;/* tym It dbiteri.
4) Coli cc t i v u m w funkcji S pi Wskazać tu można na oso bl iw muny, jiką jest zzstąpicnic formy S pl. m. kamene, kor en r przez formę \ SJ, * Uttowników zbiorowych kamenie (kamenije), korenhje (korenije), por. w zwiazJ* z tym $tpol. formę rzeczowniki zbiorowego Hicie — N sg. n. i npol. formę U i de U
S pi m. (liczba mnoga do liii).
~ r;i“ sss- -/jrrJTJs: sr <**2§RS ;&«.*s« .........“*■
} 12. Palataliaacja spółgłosek tylnojęzykowych
a. Uwagi w»iępne
Spółgłoski tylnojęzykowe k, g, y w położeniu przed samogłoskami przednimi, a czasem tak/c po niektórych samogłoskach przednich, ulegały zmiękczeniu, czyli tzw. palataiizacji, a następnie przesunięciu artykulacyjnemu ku przodowi języka.
W wyniku tych procesów w różnych okresach języka p»., a więc jeszcze przed powstaniem języka scs., powstały spółgłoski /, i, !, c, ę j z, t — oboczne do k, g, y, wzbo-gacaj^ce tym samym słowiański system fonologiczny. Jest to jedna z najważniejszych zmian językowych, a przesiedzenie jej na przykładach języka scs., odbijającego wiernie ‘tan najdawniejszy, pozwala na głębsze zrozumienie i wyjaśnienie podobnych pro- ' te*»w w języku polskim, rosyjskim i w innych językach słowiańskich. W związku z paiataJtzacją spółgłosek tylnojęzykowych powstały liczne szeregi ałtcrnacji (obocz-w cząukach wyrazowych. Zmiany palatali/acyjnc w dużym stopniu odbiły się na systemie fleksyjnym, tj. w deklinacji i koniugacji.
takie aŁ 3>n'*,T * tn\ Proccty p»l*talittcji spółgłosek tylnojęzykowych. Określenia zachodź*^ * łr7'cc“ P^talizacja odpowiadają chronologii względnej
można umownie nrzvia/ * n°**Zych ^ram»*yki porównawczej i historycznej ' *rmych zmian ścL z 1 P0"11*^ Penalizacji
1 Ni Manaafc ,K o w funkri, A w
rłrCXOWTuk//W °*o^frwych. • natlępnic wtayttkich Ły-
Palatalizacja I, tj. zmiana k, g, y w i, i, i pod wpływem następujących tarno-głosek przednich, dokonywała się prawdopodobnie na przebrnie aurcj i nowej ery. a zakończyła się najpóźniej w II lub III wieku n.c. W okresie między lali pałała-lizacją zaszła ważna zmiana w systemie fonologicznyrn, mianowicie tzw mono-ftongizacja dyftongów ni, ai% z których powitały nowe samogłoski przednie f, i, określane jako r, (jat drugie) oraz (i drugie) w odróżnieniu od starszych f, i, tzw. pochodzącego z r oraz i, z i lub dyftongu ei, który juz wcześniej uległ mnnofton-gizacji. Wkrótce po powstaniu nowych samogłosek tu it nastąpiła palatalizacja Ił, czyli zmiana k, g, -, t \ i w położeniu przed tymi samogłoskami prawdo
podobnie w okresie od IV do VI w. n.c. Zaraz potem lub może nawet równocześnie, najpóźniej do końca VII wieku, dokonała się palatalizacja III, tj. przejście k, g, y w 5 H *• *’ ' 2 3 Pod wpływem poprzedzających samogłosek przednich i, *, ę». Poszczególne palatalizacje omówimy kolejno niżej.
b. Palatalizacja I: A > /, | > I, j > I
Spółgłoski k, g, y w położeniu przed samogłoskami szeregu przedniego przechodziły najpierw w k\ g\ ■/, a następnie w i, i, / (w ścisłej pisowni fonetycznej: f, ż, i). Palatalizacja 1 jest palatalizacją wsteczną (regresywną). tzn. że amogłoska przednia działa wstecz na spółgłoskę poprzedzającą, wywołując jej miękkość, co j« t związane z ruchem języka ku podniebieniu twardemu (por. § 7), np.:
r\
k ł e > k' t e > i i e, g+e > g' • e > i - e% % • e > •£ t ^ \ e
Schematycznie prawo palatalizacji I możemy przedstawić następująco:
7 /«. 'i, i, i+f. *i, ii, t, 6
l aki sam wynik palatalizacji powstawał, kiedy spółgłoski k, g, y znalazły się bezpośrednio przed j ( - /) i sonantami miękkimi: f, fł. Zatem rozszerzone prawo palatalizacji I można zapisać w formie następującego wzoru:
g* x+** (\. »i. ę. *. /. h * i*»». ę. *. r. [
Należy dodać, że głoska y po spalatalizowaniu spółgłosek zanikała (zob. § ló, b).
Dla ilustracji omówionych wyżej zmian przytoczymy wybrane przykłady na podstawie języka scs. i rekonstrukcji stanu ps. W wielu wypadkach, zwłaszcza w formach deklinacji i koniugacji obocznic do nowszych spółgłosek ć, i, f występują k, g% % -oczywiście w pozycji przed samogłoską szeregu tylnego. W innych przykładach i, i, ! występują stale, gdyż znajdują się wyłącznic w pozycji przed samogłoskami szeregu przedniego, jotą lub sonantami miękkimi.
47
A kogo “,mk* PY">'«eo A./C (*ob. s U, . 2).
Chronoiogizarjj palatali/«<ji według 7. Stieber* (por. /atyt gramatyki porAumanceat) jfmyhim iloutańikifh, car. I. W»m/jvu 1969. t. 66 - 74) jest następująca 1 palatalizacja przypada na wiek III i IV,
— po wieku VI, III — na pociotek wieku VIII,
1 Jeśli się pr/>jmie istnienie w języku pt. do VII w. grup Ir, I/, tir, Ol (por. 7,. Stieber, op. cit. •• 3J, 66 - 67) zamiast sonantów f, (, /, to wówczas palataltzację I spółgłosek tylno)ęzykowych trzeba objaśnić działaniem i w grupach Ir, 1/ (por. też $ 32, a, 12).