SDC10989

,u»dni..wy i    '''7 P‘-' n*mu

,    > M««^m ’ ,_nie odróżnić w *d«m. |>»dm..,t „,| _tl

-tfSSS&pSfJ * - *.^.........** —

Soicnu bliWf*°- ^I’°^r-

w kiórtj A °    Tubit. <v»« 'P- _f; ,y„_a. o/«a również r«a„,_ni|li

— *"* <£ * pod ^'^T o cUce zdaniowym mieć form, c; ,_g

^tX _JU„, w funkcp ^A    .    .    .

Zogr. .Mc A, j/. *••«%» _v—

», ft/A;/* tym It dbiteri.

4) Coli cc t i v u m w funkcji S pi Wskazać tu można na oso bl iw muny, jiką jest zzstąpicnic formy S pl. m. kamene, kor en r przez formę \ _SJ, * Uttowników zbiorowych kamenie (kamenije), korenhje (korenije), por. w zwiazJ* z tym $tpol. formę rzeczowniki zbiorowego Hicie — N sg. n. i npol. formę U i de ^U

S pi m. (liczba mnoga do liii).

~ r;i“ sss- -/jrrJTJs: sr <**2§RS ;&«.*^s« .........“*■

U, m*> >y" ^tf

} 12. Palataliaacja spółgłosek tylnojęzykowych

a. Uwagi w»iępne

Spółgłoski tylnojęzykowe k, g, y w położeniu przed samogłoskami przednimi, a czasem tak/c po niektórych samogłoskach przednich, ulegały zmiękczeniu, czyli tzw. palataiizacji, a następnie przesunięciu artykulacyjnemu ku przodowi języka.

W wyniku tych procesów w różnych okresach języka p»., a więc jeszcze przed powstaniem języka scs., powstały spółgłoski /, i, !, c, ę j z, t — oboczne do k, g, y, wzbo-gacaj^ce tym samym słowiański system fonologiczny. Jest to jedna z najważniejszych zmian językowych, a przesiedzenie jej na przykładach języka scs., odbijającego wiernie ‘tan najdawniejszy, pozwala na głębsze zrozumienie i wyjaśnienie podobnych pro- ' te*»w w języku polskim, rosyjskim i w innych językach słowiańskich. W związku z paiataJtzacją spółgłosek tylnojęzykowych powstały liczne szeregi ałtcrnacji (obocz-w cząukach wyrazowych. Zmiany palatali/acyjnc w dużym stopniu odbiły się na systemie fleksyjnym, tj. w deklinacji i koniugacji.

takie aŁ ^3>n'*^,T * ^tn\ P^roccty p»l*talittcji spółgłosek tylnojęzykowych. Określenia zachodź*^ * ^łr7'^cc“ P^talizacja odpowiadają chronologii względnej

można umownie nrzvia/ * ⁿ°**^Zych ^^ram»*yki porównawczej i historycznej ' *rmych zmian ścL z    ¹ P⁰"¹¹*^ Penalizacji

¹ Ni Manaafc ,_K o w funkri, A w

^{rłrCXOWTuk//W} °*o^frwych. • natlępnic wtayttkich Ły-

Palatalizacja I, tj. zmiana k, g, y w i, i, i pod wpływem następujących tarno-głosek przednich, dokonywała się prawdopodobnie na przebrnie aurcj i nowej ery. a zakończyła się najpóźniej w II lub III wieku n.c. W okresie między lali pałała-lizacją zaszła ważna zmiana w systemie fonologicznyrn, mianowicie tzw mono-ftongizacja dyftongów ni, ai_% z których powitały nowe samogłoski przednie f, i, określane jako r, (jat drugie) oraz (i drugie) w odróżnieniu od starszych f, i, tzw. pochodzącego z r oraz i, z i lub dyftongu ei, który juz wcześniej uległ mnnofton-gizacji. Wkrótce po powstaniu nowych samogłosek t_u i_t nastąpiła palatalizacja Ił, czyli zmiana k, g,    -, t \ i w położeniu przed tymi samogłoskami prawdo

podobnie w okresie od IV do VI w. n.c. Zaraz potem lub może nawet równocześnie, najpóźniej do końca VII wieku, dokonała się palatalizacja III, tj. przejście k, g, y ^w 5 H *• *’ ' ^{2 3} P^od wpływem poprzedzających samogłosek przednich i, *, ę». Poszczególne palatalizacje omówimy kolejno niżej.

b. Palatalizacja I: A > /, | > I, j > I

Spółgłoski k, g, y w położeniu przed samogłoskami szeregu przedniego przechodziły najpierw w k\ g\ ■/, a następnie w i, i, / (w ścisłej pisowni fonetycznej: f, ż, i). Palatalizacja 1 jest palatalizacją wsteczną (regresywną). tzn. że amogłoska przednia działa wstecz na spółgłoskę poprzedzającą, wywołując jej miękkość, co j« t związane z ruchem języka ku podniebieniu twardemu (por. § 7), np.:

r\

k ł e > k' _t e > i i e, g+e > g' • e > i - e_% % • e > •£ t ^ \ e

Schematycznie prawo palatalizacji I możemy przedstawić następująco:

7    /«. 'i,    i, i+f. *i, ii, t, 6

l aki sam wynik palatalizacji powstawał, kiedy spółgłoski k, g, y znalazły się bezpośrednio przed j ( - /) i sonantami miękkimi: f, f^ł. Zatem rozszerzone prawo palatalizacji I można zapisać w formie następującego wzoru:

g* x+** ⁽\. »i. ę. *. /. h    * i*»». ę. *. r. [

Należy dodać, że głoska y po spalatalizowaniu spółgłosek zanikała (zob. § ló, b).

Dla ilustracji omówionych wyżej zmian przytoczymy wybrane przykłady na podstawie języka scs. i rekonstrukcji stanu ps. W wielu wypadkach, zwłaszcza w formach deklinacji i koniugacji obocznic do nowszych spółgłosek ć, i, f występują k, g_% % -oczywiście w pozycji przed samogłoską szeregu tylnego. W innych przykładach i, i, ! występują stale, gdyż znajdują się wyłącznic w pozycji przed samogłoskami szeregu przedniego, jotą lub sonantami miękkimi.

47

1

^{A kogo} “^,mk* PY">'«eo A./C (*ob. s U, . 2).

2

Chronoiogizarjj palatali/«<ji według 7. Stieber* (por. /atyt gramatyki porAumanceat) jfmyhim iloutańikifh, car. I. W»m/jvu 1969. t. 66 - 74) jest następująca 1 palatalizacja przypada na wiek III i IV,

3

— po wieku VI, III — na pociotek wieku VIII,

¹ Jeśli się pr/>jmie istnienie w języku pt. do VII w. grup Ir, I/, tir, Ol (por. 7,. Stieber, op. cit. •• 3J, 66 - 67) zamiast sonantów f, (, /, to wówczas palataltzację I spółgłosek tylno)ęzykowych trzeba objaśnić działaniem i w grupach Ir, 1/ (por. też $ 32, a, 12).