SDC13922

106 Teoria woli twórczej

ściujące porównywanie dzieł artystycznych różnych epok jest 7 góry bezsensowne i mylne. Jeżeli każdy styl może prowadzić do takich efektów, jakie chce osiągnąć, to «=nieuraieniiv jest jednoznaczne z « niewolą* (z brakiem woli), a wówczas każde osiągnięcie artystyczne zawiera tym samym własną miarę war-

luaa mywn)nwi» jęsl rów-

W polemice z amerykańskimi krytykami Biegła, przede wszystkim Gombrichem — Otto Pacht sformułował ostatnio ponownie swoje rozumienie terminu Kunstwotlen.

Określenie Kunai woUcn — ten szyfr dla czynnika tworzącego i kierującego artystyczną twórczością — używane jest przez Riegla zarówno w stosunku do poszczególnego dzieła sztuki, jak i do poszczególnego artysty, do okresu historycznego, do grupy etnicznej lub do narodu. Lecz zależnie od tego czy chodzi o Kunst-tcolłen poszczególnego dzieła sztuki, poszczególnego artysty, czy też kolektywu, sztuki danego okresu lub danego narodu, wzmożony akcent skierowany jest bardziej na dążenie świadome lub też instynktowne, nieświadome. W tym oBtatnim wypadku Kunst taollcn jest najbardziej zbliżone do pojęcia „estetyczny pęd (dążenie. konieczność)” i to jest znaczenie. Jakie Biegł nadaje temu zwrotowi w swych ostatnich pismach. Ściślej mówiąc, chodzi o powiązanie pomiędzy artystycznym dążeniem poszczególnego artysty i stylistycznymi tendencjami górującymi nad indywidualnymi artystami. Innymi słowy: powiązanie pomiędzy Kunntwollen Rembrandtn i holenderskim Kunduwllcn jako całości.

Odpowiedź Riegla jest jednoznaczna.. Geniusze nie stoją pozo swą narodową tradycją, stanowią oni jej część integralną. Według stów Riegla, wielki artysta, nawet geHłuśz, nie jest niczym więcej, jak tylko wykonawcą, najbardziej doskonałym wykonawcą, najwyższym dokonaniem Kunst taoHm swego narodu i swojej epoki. Jednocześnie najdoskonalszym ucieleśnieniem geniuszu artystycznego narodu nte jest ten, który najmniej ułeguł obcym

« iMd ■ «• M. KfóOłt l*e* pmuMer wyk»»a kr>lyca» POSląOów w Hłytra MfWlMm dal M. Schaptto w    opublikowanym w Anlhiopo• •01

T—daw CMmea IMS.

wpływom, lecz — Jak lo widzimy wyraźnie nn przykładzie Rembrandtn — ten kto był jok najbliżej związany z obcymi ruchami artystycznymi I dokonał największego wysiłku, by przyswoić sobie ich naukę. I dopiero wtedy był on dostatecznie przygotowany do rozwiązywania własnych specyficznych problemów, które łączyły się z problemami jego rodaków i Jego zagranicznych kolegów”

Na niemniojszą uwagę niż teoria woli twórczej zasługuje — ubocznie tylko zaznaczony w Die spatrómischp Kunsitnduntrie — pogląd Riegla. że wola twórcza biegnie równolegle z -wolą" bardziej ogólną całej kultury danej epoki, którą nazwał „światopoglądem” epoki. Nie jest wykluczone, ż© juz pod wpływom Cassłrcrn — którego praca, być może, również było szukaniem odpowiedzi na pytanie czym właściwie jest Heglowska „wola twórczo”? — Panofsky w swym artykule z roku 1925ⁿ⁷, niejako porzucając swoje „neokantowskie" spekulacje na temat charakteru podstawowych pojęć teorii sztuki (które niedługo przytoczymy). akcentuje ten właśnie moment wywodów Riegla: „Jeśli zostanie ujęty -wewnętrzny sens* woli twórczej danych zjawisk sztuki - to nic nie przeszkadza porównaniu sensu zjawisk plastycznych z sensem zjawisk muzycznych, literackich i wreszcie pozaartystycznych. Gdyż ostatecznie formacje duchowe, nauki filozoficzne i religijne, a także prawidła prawne I systemy Językowe — mogą i muszą być rozumiane jako rozwiązania filozoficznych, religijnych, prawnych, językowych * problemów* — i jak wiedza o sztuce ustala, że w obrębie określonego zjawiska artystycznego wszelkie artystyczne problemy są rozwiązywane w Jednym i tym samym sensie — to ogólna Geisteswiutnschaft dążyć może do udowodnienia, że w obrębie określonej kultury (która ze swej strony może być ograniczona czasowo, regionalnie i ostatecznie personalnie) wszelkie duchowe problemy są rozwią-

MO. pflclii, Aiou mtroi;    aurlliieton    ** *> *“*i ••

N B. casnlrer. Der tta&HJf Het nMOolMMI* form Im Au/Ko u «t«T O tletettu u***-•chaften, ..Yortr*** <ł«r nibUMtlsk W»rbur*“. I.    !»•*« * BJMflMockl. SztuMn

I ni uh hnmnlrtuene. Studia r OeUffiiw situKI I «*«« ° •*ture. «irai*i IM*.

•- IH.

" Ii. PinoTiky, Ifber dat VPr/ifflłUiop fil., • IM • IMS,