SDC13928

118 Teoria woli twórczej

wyraz, porównując dzieła dawne ze współczesnym mu impresjonizmem. Sprawa nie jest dla mnie zbyt jasna, gdyż równocześnie Riegl j jemu współcześni nie dostrzegali tej sprzeczności, prawdopodobnie dlatego, że jako konsekwentni zwolennicy historycy z-mu uważali także ich własną „wolę twórcza” za względnie miarodajną w Jej rozwoju¹ a świadomość ta zdawała się bronić ich przed subiektywizmem. Pierwszym, który zwrócił uwagę na nic tylko pozytywistyczny, ale wręcz przyrodniczy charakter metody Rłeglą był Heidricb¹. Wyszedł on ze szkoły bazylejskiej Burckhardta i Wolff linii i krytykował Riegla niejako w Jej imieniu. Jiuaża}, że nie można porównywać pojęć riegIowskich_z podstawowymi pojęciumi Wólfflina. Te ostatnie mają charakter raczej opisowy, wynikły z uważnej analizy formy rozpatrywanych dzieł sztuki, rozwój w obrębie tej formy ma charakter ograniczony czasowo tylko do danego okresu, przenoszenie tych pojęć w inne okresy jest nadużyciem. Przeciwko Rieglowi podnosi on zarzut, że niesłusznie przeniósł ideał ścisłej naukowbści do humanistyki, to jest ideał logicznego rozwoju z dyscyplin przyrodniczych. Stoi to w całkowitej niezgodzie z naturą materiału, jakim operuje historia sztuki. Pojęcia WóUflina są regułami zbliżonymi do reguł gramatycznych, natomiast Riegl uzurpuje sobie prawo narzucenia rozwojowi sztuki pojęć i wynikających z ich rozwoju praw, którym -usiłuje podporządkować sztukę. Tymczasem jej historia winna zarysować raczej pełnię życia niż suche formuły rozwoju.

Pozytywistyczna wiara w rozwój uległa w XX wieku poważnemu zachwianiu, co znalazło wyraz w wielu wypowiedziach współczesnych uczonych. Już współczesny Rieglowi Dilthey przeciwstawiał się ostro teoriom postępu historycznego, jako pewnej zasadzie realizującej sję w dziejach. Wprawdzie kultury nie można, jego zdaniem, identyfikować z działaniem jednostki, ale nie można też Jej widzieć jako tworu ponadlndywiduaŁnego. Kultura ł jej rozwój realizują się nie w zasadach, jako pojęciach obdarzonych celowym dążeniem, lecz w jednostkach tworzących kul-

turę **. Ostatnio z krytyką pojęcia rozwoju wystąpił Acker-man ^M.

Zapoznajmy się z poglądami uczonych, którzy mają /.upalnie inną wizję historii niż Riegl. Współcześnie przeciw Rieglowi wystąpił Edmund Meyer •*: przedmiotem historii jest zawsze Jeno badanie i przedstawianie procesu szczegółowego'*. Był on wrogiem szerokich syntez i tworzenia pojęć ponadczasowych oraz pojęć o charakterze deterministycznym. IVnJbardziej odbiegającą od nauk Riegla wydaje ml się postawa Johana Huizingi. Warto też przyjrzeć się Jej dla kontrastu, każde bowiem ze słów Huizlngl zdaje się polemizować z. poglądami Aloisa Riegla, choć nigdy bezpośrednio go nie wymienia. I dla niego jednak ..unikanie anachronizmów jest ośrodkiem metody historycznej. By uniknąć anachronizmów należy przyjąć punkt widzenia człowieka współczesnego wypadkom" ^w. Poza tym historia jest najmniej systematyczną ze wszystkich nauk. tworzy bowiem nie teorie, lecz obrazy, jak sztuka •*. Zdaniem Huizingi „Pojęcie rozwoju daje w naukach historycznych tylko ograniczony pożytek i często raczej przeszkadza" ⁿ*. Nie da się jednak zaprzeczyć, że umysł nasz potrzebuje tego pojęcia ze względów praktycznych, by w ogóle mógł coś pojąć i uporządkować. ..Uznaję to pojęcie i jego potrzebę. a nawet przypominam* że wywodzi się właśnie z historii, wyszło od Herdera" *⁷. Hulzinga powołuje się na Rickerta „Historyk chce nam uprzytomnić przeszłość, a uczynić to może tylko w ten sposób, że umożliwia nam w pewnym stopniu przeżycie dawnego zdarzenia w jego indywidualnym przebiegu f...J Będzie on zawsze|...J wzywał słuchacza lub czytelnika do przeżycia części rzeczywistości dzięki sile swej wyobraźni". A potem

*i 2. Kutfi«wtcv, Hlaforlłf t unilMrniiioif    ®ł*- cl*., a. 30 I 34.

Art ffwrori/ omf Ui* Probł*m* of cmirtj*n. W- THm Pinuii xri* To/t.a Mlddlelown 1*00. Cytuje »• j. BI»lo»tocKlm. Xzt*Atoa i mttdI Uwnantatynaa. OP- «S» m. Mi.

•> to. Moy«r. Zur    OP- ^c,‘ • ■ ^s"

h k. KMt*r.    Pa /. HutKiAgN,    und łC»lcyr. lali. a XXVI.

.« _J#" uuiRinda. vi#f KopliO MScr dlo *«łludrlrlMop dor OowWrAłf mr modomra W|nvnKfia/( _cyt." >a /. Mul*io|o CMtcftlofiio uad KtUiur. op. *JŁ. iw. ■ ta

^M ibid., a. •«.

ff Ibid., a. M.

m KłfriunpitoPMCba/i und «omr«łU»o»Mr#io/l. IDjn! OM. *L da.

1

¹- HUtMeh, Mtriff tur CockicUiU, op. dl Przyrodnlcty charakter