SDC13935

134 Teoria wartości

kuitus —- ponieważ opuszczam niezmiernie interesujące wywody Riegla dotyczące dziejów myśli o opiece nad zabytkami w ciągu wieków (poczynając od starożytności), a także partie nie związane ściślej z samą teorią wartości. Nie zajmuję się bowiem ani historią konserwatorstwa, oni też niektórymi hardziej szczegółowymi problemami opieki nad zabytkami w jej praktycznym działaniu. Mam nadzieję, że mimo to przytoczone teksty Riegla wyjaśnią wyczerpująco jego zapatrywania także w tej dziedzinie. W drugiej części rozdziału zreferuję inne głosy na temat teorii wartości w sztuce w dużym wyborze i spróbuję naszkicować własny pogląd.

POGLĄDY RIEGLA

WARTOŚCI ZABYTKOWE |OSSKMAŁSWCRrS|

„Nazwa pomnik, w najstarszym i pierwotnym znaczeniu, oznacza dzieło ręki ludzkiej wzniesione w określonym celu, aby utrzymać w świadomości późniejszych pokoleń Jako aktualne 1 żywe poszczególne ludzkie czyny lub losy (albo też kompleksy podobnych wartości). Może to być zabytek sztuki lub zabytek literacki, zależnie od tego, w Jaki sposób informuje on widza o uwiecznionym zdarzeniu: czy czystymi środkami plastycznego wyrazu, czy przy pomocy napisu, najczęściej zaś łączy się oba rodzaje. Po dziś dzień wcale nie ustało wznoszenie, ani opieka nad takimi pomnikami wzniesionymi z myślą o przyszłości, co można śledzić wstecz, aż po najwcześniejsze czasy ludzkiej kultury — ale gdy mówimy o współczesnym kulcie zabytków i Ich ochronie, nie myślimy przedez o tych pomnikach, lecz o zabytkach sztuki i zabytkach historycznych, jak brzmi ich oficjalna nazwa, przynajmniej w Austrii|...]. Według potocznej definicji dziełem, sztuki lesl .każde dzieło człowieka, które można dotknąć, zobaczyć lub usłyszeć, a które równocześnie posiada wartość arjy-*&.Cłną, zabytkiem zaś historycznym iest takie dzieło, które posiada wartość historyczną. Dzieła przeznaczone do słuchania (sztu-

ka dźwięku) możemy przy tym z góry wyłączyć •/. naszych rozważań. bo one — o ile nas mają interesować, mogą być zaliczono do zabytków piśmiennictwa. Tak więc pytanie: co to jest wartość artystyczna i co to jest wartość historyczna? — dotyczyć będzie dzieł plastyki (w najszerszym tego słowa znaczeniu, to jest dzieł zawierających wszystkie twory ręki ludzkiej) możliwych do poznania zmysłem dotyku i przeznaczonych do oglądania”

Wartość historyczna

„Wartość historyczna jest szersza i dlatego należy ją omówić najpierw. Historyczne — oznacza wszystko to, co kiedyś było i czego już dziś nie ma. Wedle najnowszych pojęć, łączy się z tym jeszcze pogląd: co raz się stało nigdy się Juz nie stanie i że każda rzecz, która powstału, tworzy nie do zastąpienia i nie do usunięcia cztonlohćucna roz^ólówggg' dZlejOW, ftlbć mTiyrffl słowy; ze wszystko co się stało potem Jest zdeterminowane przez ogniwo pierwsze i że nie mogłoby sic zdarzyć to_f co się w "t-żćfczy ~ wistoścj zdarzyło, gdyby nie poprzedziło go dane ogniwo. Bowiem jądrem nowoczesnego pojmowania historii jest właśnie pojęcie rozwoju. A więc wedle nowoczesnych zapatrywań każda ludzka czynność i każde ludzkie dzieło, o jakich zachowały się świadectwa lub wieści, może bez wyjątku posiadać wartość historyczną: każde bowiem historyczne zdarzenie uchodzi za niezastąpione. Ponieważ byłoby jednak rzeczą niemożliwą brać pod uwagę ogrom zdarzeń, o których dochowały się bezpośrednio lub pośrednio świadectwa i które do tego w każdej chwili mnożą sic ^w nieskończoność — decydowano się z konieczności ograniczyć uwagę na te jeno świadectwa ludzkiej działalności, które reprezentują dla nas szczególnie wyraźne etapy łańcucha rozwojowego określonej gałęzi działalności ludzkiej. Świadectwem takim może być zabytek piśmiennictwa, którego czytanie uprzytoroni nam zawarte w tym zabytku wyobrażenia, albo też zabytek sztuki, którego treść uświadamia się nam bezpośrednio. Dlatego tak ważne Jest

• A. nieśli Der mmlrn*    °t>- ^cl*. • IM-