SDC13945

154 Teoria warto Ad

WARTO&CI WSPOluCZKSNB

„Większość zabytków posiadu zdolność zaspokajania zmysłowych i duchowych potrzeb człowieka, którym mogłyby wystarczyć równio dobrze twory nowe (może i lepiej) i na tej ich właściwości bazuje ich wartość współczesna!--.] Z punktu widzenia tej wartości przyjmuje się z góry. żc zabytek należy uważać nie za zabytek, lecz za obiekt jak każdy inny i dlatego wymaga ona także od starego zabytku takiego wyglądu. Jaki ma każde inne nowe dzieło ludzkie: to znaczy wrażenia całkowitej zwartości i nicuszkodzenia przez mszczące siły przyrody. Symptomy tych ostatnich mogą być wprawdzie cierpiano, zależnie od wchodzących w grę wartości współczesnych, ale prędzej czy później okaże się, że istnieją nieprzekraczalne granice, poza którymi wartość współczesna staje się niemożliwa i wobec tego będzie usiłowała się przeciwstawić wartości starożytniczej. Traktowanie zabytku wedle za^td wartości starożytniczej. która chciałaby zostawić istotnie i praktycznie w większości wypadków rzeczy swojemu losowi — musi \v każdym razie ostatecznie doprowadzić do konfliktu z wartościami współczesnymi, co musi się zakończyć (całkowitym lub częściowym) zwycięstwem jednej z nich. Wartość współczesności [...| może wypływać z zaspokojenia potrzeb zmysłowych lub duchowych: w pierwszym wypadku mówimy o praktycznych wartościach użytkowych lub krótko o wartościach użytkowych, w drugim o wartościach artystycznych. W wartościach artystycznych należy dalej rozróżnić elementarną wartość nowości, która polega na zwartym charakterze dzieła oraz względną wartość artystyczną, która opiera się na zgodności ze współczesną Wolą twórczą. Tu trzeba wprowadzić rozróżnienie, czy chodzi o zabytek służący celom świeckim czy kościelnym” **.

WkrtoSĆ użytkowa |Dar Gtbraudtnocrt]

„Życie fizyczne jest warunkiem każdego życia psychicznego i w tym znaczeniu jest ważniejsze, bo fizyczne może się rozwijać

«* TbULm ■». m.

bez wyższego psychicznego, ale nigdy odwrotnie. Dlatego na przykład stary budynek, który jeszcze dzisiaj służy praktycznemu użytkowaniu, musi pozostawać w takim stanie, by mógł mieścić ludzi bez narażenia ich życia — każda luka w jego ścianach i stropach musi być zakryta, wnikanie wilgoci usunięte lub przynajmniej wstrzymano itd. Można więc w ogólności powiedzieć, Ż£ dla wartości użytkowej traktowanie zabytku Jest w zasadzie z natury rzeczy obojętne, o Ile nic narusza jego egzystencji, u więc nic doje żadnych koncesji na rzecz wartości starożytniczej. Tylko w wypadkach, gdy wartość użytkowa spłata się z wartością nowości, granica mus być ściślej pociągnięta, granica, za którą pozostawia się wartości starożytniczej wolną drogę, o czym jeszcze będzie mowa.

Nie musi się przecież dowodzić, że niezliczone zabytki świeckie i kościelne posiadają jeszcze dzisiaj zdolność użytkową i są w rzeczywistość! użytkowane. Jeżeliby je wycofano / użytkowania. należałoby w ogromnej większości wypadków - zastąpić je. Żądanie to jest tak mocne, że przedwżądanio wartości stamzyt-niczej, by zabytki pozostawić ich losowi, tylko wtedy mogłoby być wzięte pod uwagę, gdyby chciano dlu tych wszystkich zabytków stworzyć nowe dzieła zastępcze, co nnjmftiej o tej samej wartości. Praktyczna realizacja takiego postulatu jest możliwa' tylko w niezwykle rzadkich wypadkach, gdyż przeciwstawiają mu się trudności nie do przezwyciężenia. Dzieła, przy tworzeniu których pracowało nieraz wiele stuleci miałyby być w stosunkowo krótkim czasie zastąpione przez nowe i w tan sposób wkład pracy i pieniędzy]...] wielu stuleci musiałby przepaść Praktyczna niemożliwość takiego postępowania, nawet przy rozłożeniu jego na szereg lat, widoczna Jest jak na dłonif...| W widu wypadkach będzie można sięgać po ten środek i będzie się sięgało oh podniesienie go do zasady Jest mimo wszystko wykluczone. W ten sposób wartość użytkowa większości zabytków nie została zaprzepaszczona . Równic nic do uniknięcia są negatywne żądania wartości użytkowej, które dochodzą do głosu wtedy, gdy wzgląd na fizyczne potrzeby ludzi wymaga zniszczenia zabytku, na przykład gdy naturalny rozkład zabytku (jak grożąca upadkiem włe-