skanuj0094 2

Klasyfikacja ćwiczeń atykulacyjnych¹

[Szkoła Specjalna 29 (1968)]

Objaśnienia: W artykule zastosowano szereg znaków fonetycznych. Oto ich wykaz wraz z odpowiednikami ortograficznymi:

i t- cz    J    a    si    /■ i, rt

5 « di, drz    %    »    di    /. = eh. h

v => iv (wargowo* zębowe)    w    =    w (dwu wargo we)    £ = k przedłużone,

u o u wymawiane dłużej niż normalnie.    (d = ul dziąsłowe

W patologii mowy istnieje kilka zależności, których przypomnienie, choćby tylko ogólne, może być przydatne i dla naszych rozważań. Nietrudno stwierdzić podstawową zależność, jaka zachodzi między kolejnością przyswajania głosek przez dziecko a częstością ich zniekształceń. Wyjaśnienie zjawiska nic jest trudne: dźwięki rozwijające się najwcześniej opierają się na pewnych krańcowych cechach artykulacyjnych (i akustycznych także!), jakimi są: przednie zaniknięcie przy głosce p oraz maksymalne otwarcie przednie przy jednoczesnym większym zbliżeniu dalej leżących narządów przy samogłosce a. Z pojawieniem się dalszych głosek ten pierwotny kontrast jest wypełniany coraz szczegółowszymi artykulacjami, które opierają się już na daleko mniejszych różnicach fizjologicznych, a co za tym idzie — budowa akustyczna wytwarzanych głosek wykazuje ie same lub bardzo zbliżone cechy. Jasne jest więc, żc głoski wcześniejsze są tylko wyjątkowo zniekształcone, późniejsze zaś częściej ulegają zniekształceniom. Tej zależności nie można jednak przeceniać, gdy się zważy, ile czynników, decyduje o obrazie patologicznym. Wymieniona zależność nie dotyczy np. zniekształceń pochodzenia anatomicznego — w tym ostatnim wypadku wszystko w dużej mierze zależy od tego, jaki narząd i w jakim stopniu ulega uszkodzeniu; przy uszkodzeniu warg będzie wadliwie artykułowane m. in. />, głoska należąca do najwcześniej rozwijających się w fonetyce dziecka.

Druga charakterystyczna zależność, naturalnie, mająca głębokie powiązanie 7. pierwszą, polega na tym, że elementy najczęściej zniekształcone charakteryzuje największa różnorodność form wadliwych, np. seplenienie, fota-cyzm².

Trzecia wreszcie zależność, i tu pochodzimy do właściwego tematu, dotyczy już samych metod ćwiczeń artykulacyjnych, których liczba w odniesieniu do głosek najczęściej zniekształconych jest olbrzymia, podczas gdy przy głoskach rzadko wymawianych wadliwie jest ich niewiele, np. przy r z jednej — i przy p z drugiej strony. Warto zauważyć, żc powstawanie nowych metod było w dużej mierze następstwem obejmowania rehabilitacją całego bogactwa form wadliwych, wymagających indywidualnego traktowania.

Przez ćwiczenia artykulacyjne rozumiem zespół tych środków, zabiegów i przedsięwzięć, które prowadzić mają do wytworzenia w odpowiednim miejscu narządów mowy potrzebnej artykulacji, to jest takiej, by brzmienie danej głoski było zgodne ze społeczną normą ortofoniczną, obowiązującą w danym języku.

Z uwagi na sposób postępowania można wśród stosowanych metod ćwiczeń artykulacyjnych wyróżnić dwie zasadnicze grupy:

a)    metody mechaniczne, ’

b)    metody fonetyczne.

Metody mechaniczne to takie, przy których właściwą artykulację uzyskuje się w wyniku mechanicznego ułożenia narządów mowy, przez naśladowanie widocznych artykulacji, przez wyjaśnienie mechanizmu artykulacji; dużą rolę odgrywa lu słuch i wzrok.

Inny jest punkt wyjścia metod fonetycznych. Ćwiczenia rozpoczyna się nie od biernego położenia narządów mowy, jak to ma miejsce z reguły w poprzedniej grupie, ale ca jakiejś głoski, kora jest prawidłowo wymawiana, a z ćwiczoną ma pewne cechy wspólne, np. rozwijanie z d głoski r.

Metody mechaniczne nie są wcale jednolite; orientacyjnie można wskazać na następujące sposoby postępowania: a) wyjaśnienie artykulacji, b) naśladowanie artykulacji z bezpośredniego wzoru, c) wyzyskanie pewnych nieartykułowanych dźwięków, wreszcie d) mechaniczne układanie narządów.

Scharakteryzujemy jc pokrótce. Wyjaśnienie artykulacji przyjmuje niekiedy skrajną_postać. np. Stern poucza: przy swobodnym oddechu język le/y w pozycji prawie, takiej jak przy /, dla uzyskania tej właśnie głoski wystarczy, jeśli wzmocnimy wydech i wytworzymy artykulację jak przy zwartej p. Metoda ta całkowicie apeluje do świadomości wadliwie wymawiającej osoby.

Do tego typu metod należy metoda „uczulania", zalecana przez pro{.

229