skanuj0113

Reedukacja rzadkiej formy wadliwej wymowy k g oraz k g

(Logopedia 11 (1973)]

W porównaniu z rotacyzmcm i sygmatyzmcm zniekształcenia głosek tylnojęzykowych zwartych k i# oraz ich odpowiedników miękkich k'g' występują mniej często i odznaczają się mniejszą różnorodnością form. Zazwyczaj wyodrębnia się trzy formy wadliwej wymowy k g i k' g:

1)    w miejscu zwartych welarnych k g występują zwarte zębowe t d, w miescu k' g zaś t' d’\

2)    całkowity brak tych dźwięków, zatem realizacja w postaci tzw. zera dźwięku G\

3)    realizacja w postaci zwarcia krtaniowego, którego wrażenie słuchowe jest zbliżone do wygłosowego dźwięku pojawiającego się po samogłosce w przeczącej partykule ńe?_% jeśli ta występuje w roli równoważnika zdania, por. dialog: „Wyjeżdżasz jutro?” — Nie?.

Wyszczególnione formy reprezentują trzy jakościowo różne rodzaje form wadliwej wymowy najczęściej wyodrębniane w dyslalii: tzw. para lalię, mogiła-lię i dyslalię właściwą [97, 49—69). Mniejsza różnorodność form wadliwej wymowy omawianych głosek w porównaniu z rotacyzmem i sygmatyzmcm, widoczna, mimo uwzględnienia specyficznej fonetyki rozszczepowców, również w zestawieniu L. Kaczmarka [82, 662—670), jest przede wszystkim rezultatem znamiennego ograniczenia form dyslalii właściwej.

Literatura logopedyczna nie rozporządza odpowiednimi materiałami, które stanowiłyby dostateczną podstawę porównawczą dla opisu konkretnych przypadków odchyleń wymowy. Brak ten jest tak dotkliwy, że niekiedy zmusza do wertowania opisów sprzed pół wieku, mianowicie — doktora Władysława Ołtuszewskiego (1855—1922). Autor Szkicu nauki o mowie i jej zboczeniach nigdy nic zapominał o warunkach właściwego opisu przypadków zniekształceń wymowy, tj. o możliwie dokładnym przedstawianiu wszystkich odkształceń występujących u danego osobnika oraz o skrupulatnym odnotowaniu wieku pacjenta. Pierwszy moment umożliwia systemowe ujęcie zniekształceń wymowy w przeciwieństwie do ujęcia izolowanego, prezentowanego najczęściej w podręcznikach, drugi zaś pozwala na posłużenie się kryterium wieku, tak przecież ważnym w ocenie zaburzeń artykulacyjnych.

Niniejszy artykuł jest prośbą systematycznego opisu wadliwej wymowy u dziewczynki Wiesi K.., w wieku 6 lat i 10 miesięcy. U tego dziecka przy języku normalnie rozwiniętym pod względem leksykalnym, morfologicznym i składniowym zwracały uwagę osobliwości w fonetyce. Dziecko nie miało jeszcze w pełni przyswojonego szeregu szumiącego, wymawiało więc safa, żaba itp., ale artykulacje dziąsłowe już opanowało i potrafiło głoskami tymi swobodnie operować przy powtórzeniach stosunkowo łatwych pod tym względem struktur (trudności występowały jedynie w układach typu: Sosa, ześyt. suSyć, zoia itp.). Matka właściwie oceniła ten stan jako etap naturalnego rozwoju i nie przywiązywała do niego większej wagi. Głoska r była już przyswojona do tego stopnia, że nawet wyrazy zawierające trudne pod tym względem układy dźwięków, np. kolor, kelner, górni, latarka były zawsze wypowiadane w sposób właściwy.

Na tle rozwojowego, naturalnego parasygmatyzmu uderza odkształcenie welarnych zwartych k g i k' g’ w postaci /* (zwarcia krtaniowego) w bezpo-średnur. sąsiedztwie samogłosek oraz w postaci o, gdy brak jc^t łączności z samogłoską, np.Papelus 'kapelusz\Pac?a 'kaczka', o?o 'oko', loce?'loczek’ oraz rova 'krowa, luc 'klucz', zyp 'grzyb’, vuść 'gwóźdź' itp.

Analiza pozycji, w których występuje zwarcie krtaniowe i o upoważnia do uznania obu tych realizacji za warianty kombinatoryczne jednego fonemu,tj. odmiany głosek warunkowane fonetycznym kontekstem.

Zniekształcenie to bardzo poważnie wpływa na obniżenie stopnia zrozumiałości wypowiedzi dziewczynki. Matka wyjaśniła, że dziecko reaguje już emocjonalnie na nieporozumienia powstałe w rozmowie z otoczeniem. Istotnie. wyrazy języka polskiego, w których zdeformowane głoski są redupliko-wane, ulegają znacznym odkształceniom, por. np.? o? 'kok*_%?o?arda 'kokar-da\?a?ate P'gagatek‘ itp. Ponadto w wyniku realizacji czterech dźwięków w jednakowy sposób wtórnie podlegają częściowemu zachwianiu kategorie dźwięczności i miękkości, których zakres zostaje uszczuplony o dwie pary opozycyjne, co nawet prowadzi do powstania homonimów w rodzaju: ?ura 'kura' i 'góra', at 'kat' i 'gad = fon. gat\ pos 'kłos' i 'glos', draPc 'drogę = fon. drogę’ i 'drogie'¹.

Przystępując do reedukacji należało najpierw zbadać, czy dziecko pop-

267